https://www.euhouse.mk/blog/ Archives - Europe House

21 МАРТ – СВЕТСКИОТ ДЕН НА ПОЕЗИЈАТА ИЗБОР НА МАКЕДОНСКА ПОЕЗИЈА

„Глетки“ од Влада Урошевиќ

Жолти кукли

на работ од шумата

 

Што сѐ доаѓа

без табличка со име

 

средба

со бел пес

во пејзаж со столбови

Што сѐ доаѓа

 

Јадење

од последните овошки

во празниот парк

 

Излишна табла

на ограда што пропаѓа

 

Што се доаѓа

Без име.

 

 

„Пролет“ од Блаже Конески

Ноќеска слушав песна
далечен топол глас,
утрово сонце ме бакна,
затоа весел сум јас.

Очиве ми се смеат,
како да не бидам луд?!
Од поле децата првпат
донесле врбов цут.

Како да не сетам мака
за твојот поглед и рака!

Спомни ме и ти мене
в срмена пролет и драга –
навечер кога со пупки
се реди твојата снага.

 


Илустрација: Sara Boccaccini

„Последна молитва на моето тело“ од Ацо Шопов

Црн е твојот ветар, а ноќта бела

и секој дамар напнат од зрелина.

застани како меч во овој дрворед од тела

пред да се срушиш заслепено со белина.

 

Но и тогаш играта ќе продолжи пак

со иста таинственост и со иста чедност.

И тие треви што ќе те покријат со мрак

Ќе изгорат во пожарот на твојата жедност.

 

Giselle Dekel

„Раскрсница“ од Радован Павловски

Дури пееше чучулига во благи хоризонти

Мина со затворена уста тажен профил

Можеби разговор водеше сама со себе

Мојата малечка ќерка само напати се сврте

А ти за рачето така ја повлече

Што од сето тоа во мене бол се наталожи

Не се кренав од тревите Жешкиот воздух

Го претворив во свирка и занишав цвеќе

И ти се сврте Видов

Штом не сме заедно премногу патиш

Тогаш пред тебе се јавив

Како широчина во погледот

Патот да ти го покажувам.

 

Илустрација: Bannai Taku

„Сѐ“ од Никола Маџиров

Сѐ е милување.

Снегот ги склопуваше крилјата

над ридовите, јас ги склопував дланките

над твоето тело како метро

што се одмотува само по должината

на другите нешта.

Вселената постоеше

за да се родиме на различни места,

татковината да ни биде виножитото

што сврзува две градини

кои не знаат една за друга.

И така времето минуваше:

страв во нас одгледувавме

восхит кај другите се раѓаше.

Нашите сенки тонеа

во отровни бунари,

кажаните зборови се губеа

и појавуваа како срчи на песочната плажа,

половични и остри.

Сѐ е сеќавање.

Сонот беше близу

далечно беше она што го сонувавме.

 

„Иднина“ од Блаже Конески

 

Каде е минатото

минатото по кое пекаме,

и каде е иднината

иднината што нема да ја дочекаме –

таа што ветува

повев на житја кои допрва ќе се сеат,

таа што ветува допир на несмели раце

и допир на усни што без нас ќе зреат.

 


Илустрација: Suki McMaster

„Песна за нејзината песна“ од Петре М. Андреевски

Немаше земја кај што не ја сретнав неа,
оти без неа бев никој и никој не ме познаваше.
По нејзината воздишка го запомнував воздухот
за да можам да ја стигнам, незабележан од никого,
но таа беше побрза од сите небесни светлини,
зашто секаде сама си го осветлуваше патот.
Објаснувајќи ја како семир во купечко јаболко,
главата ми ce полнеше со запаливи течности,
бели и црвени дождови капеа од овошките,
житата и шумите ја следеа во групни походи
и cè околу неа ја добиваше нејзината форма.
Кај што јас влегував, таа излегуваше
и од отворите ја мразев само нивната празнина.
Me рануваше како невеста, ме целеше како сестра
блажената ноќ што ја открив во неа.
Бев првиот иследувач на таа топла темница
неисцрпна како ѕвездите и бесцените камења
кои вечно ce празнат, a никако да ce потрошат.
(Каков страв ce пребра во допирот со таа кожа
што болскаше и заоблуваше како свртено вретено.)
Огнот и водата добиваа паралелна брзина
и во збирот љубовен постојано ce одземаа.
Cè што ce уништуваше беше заради неа
и cè што ce обновуваше беше заради неа.
Така светот ce делеше на видлив и невидлив,
на неослободени земји и на земји во развој,
но немаше земја кај што не ја сретнав неа.

 

„Тутуноберачите“ од Кочо Рацин

На кантар студен со туч го мерат

а можат ли да го измерат,

нашиов тутун – нашава мака

нашава солена пот!

 

Од темни зори на утрини летни

до никоја доба на вечери зимни

тој гладно пие тагата наша

и потта и крвта и снагата ни.

 

Ж’лт – ж’лти прави лицата бледни

и ж’лта гостинка у градите носи.

 

По утрини росни, по мугрите пресни,

наведени ничкум по полињата родни

зачмаени ние го береме.

Лист по лист кини

лист по лист нижи

лист по лист превртуј, притискај,

лист по лист милно, таговно реди

и на долга низа од капки пот

и надеж со клетва и зелена јад,

со корав поглед на очите матни

по кревките лисја ж’лтозлатни

прикаска горка на живот клет

нанижи безгласна а така јасна.

 

Та не знаш ли?

 

Денот ли дојде тој да се мери –

мерка му нема, а в градите длаби

без да се запре, без дно да најде

не тага а клетва, и во очите матни

и не сакајќи сама се дига

фуријата.

 

Кантарот носи лисјето златно

а в гради луто далгите беснат

на ж’лтата мака – на ж’лтиот тутун

на ж’лтата пот на рацете ни!

 

 

„Пишување“ од Игор Исаковски

ти пишувам набрзина, насобрано:
онака како што врне
во оваа мразна пролет
додека гранките натежнуваат
под небесните образи. истура.
ти пишувам во тивка соба:
само звуците од тонската проба
(за тебе свират во мојата глава)
одѕвонуваат. некако е безмилосна
таа музика од наросени слики и
мириси. (пак капки, сега најситни)
мојата нежност е благ навев:
стивнат тон во вителот на светот.
твојот бучен и силен ветар
полека се стивнува пред немоќта.
надвор врне, не и во мене. само провев
ми се разбива низ градите. во секој агол
удира, а јас ти пишувам. додека истура,
додека вода навева кон сите процепи.
ти пишувам како ти пишувам, се обидувам
да… ти пишувам од очај. на најтивко.
чекајќи да се умори небесната вода.
жеден сум.


Илустрација: Anna Raff

„Залез“ од Матеја Матевски

Румено. Румено. Румено.

Како занесена песна
во синото море
на горите
тоне
залезот.

Од тревите до кавалот
од стадото до облакот
сѐ е бујно
запалено.

Од градите до песната
од чекорот до чешмата
сѐ е чудно
разгалено.

Стадо в кавал заљубено
ѕвоно в песна изгубено
око в божур залудено

Румено. Румено. Румено

 

 

Изборот на поезијата е на Доротеа Огненовска

РАДИОРЕТРОСПЕКТИВА – ВОЛШЕБНАТА КУТИЈА ШТО ГО ПРОМЕНИ СВЕТОТ  

Малата кутија што стои во ќошињата на домовите или како украс во кафулињата – за новите генерации е само ретроуред на далечното минато. За повозрасните генерации радиото претставува носталгичен објект што е важен дел и од новото време. Почнуваме токму од скромните почетоци на радиото како средство за безжично комуницирање, па сѐ до неговото трансформирање во главен извор за забава во домаќинствата. Радиото се вбројува во најголемите изуми на човештвото што извршиле влијание врз глобалната историја. Колку и да е денес радиото заборавено од новите генерации, сепак не треба да ги заборавиме раѓањето и златната епоха на оваа волшебна кутија што го има променето светот. Атмосферата на минатиот век подразбирала семеен собир околу радиото, внимателно слушајќи ги ажурирањата на вестите, музиката и драмските радиосеријали. Малата кутија само преку аудиозвук ги трансформирала домовите во театри, училници и информациски центри, нудејќи нова визура кон светот.

Радиоретроспективата ја следиме уште од почетокот на 20 век, пред официјалното патентирање на пронајдокот од страна на Гуљелмо Маркони. Визионерските пронајдоци и изуми на Дејвид Хјуџис, Хајнрих Херц и Никола Тесла го отвориле патот на технолошката и индустриската еволуција со испраќање и примање сигнали преку етерот, создавајќи нова ера на комуникација. Овие нововековни изуми го поттикнале Маркони да се нурне подлабоко во истражувањата и во 1894 година, читајќи за работата на Херц и Тесла во областа на безжичната телеграфија, ги почнал експериментите што резултирале во денешното радио. Неколку години подоцна, во 1901 година, она што почнало како рудиментирана форма на пренос на безжични радиосигнали набрзо еволуирало во медиум што постепено се нaшол во домовите на сите луѓе ширум светот. За пронајдокот на радиото, Маркони ја добил Нобеловата награда по физика во 1909 година.

Како радиото станало најголемиот придружник на векот?

Кон средината на 20 век почнала златната доба на радиото. Епохата била одбележана со легендарни преноси што резултирале во културна револуција: од читањето на книжевни класици, појавата на рокенролот и музиката во живо, политичките говори и шокантните вести – сигналите и гласовите на радиото ги обликувале општествата, предизвикувајќи ги нормите и променливите времиња на секојдневниот живот.

Додека телевизијата и интернетот се појавиле како доминантни медиумски форми, суштината на радиото останува неспоредлива. Неговата способност за поврзување, информирање и забавување продолжува да резонира низ новите генерации. Како што одминувале децениите, така растела и радиотехнологијата. Со воведувањето на FM-радио во триесеттите години на 20 век се обезбедил појасен прием и подобар квалитет на звукот. Во втората половина на 20 век почнал подемот на транзисторните радија, правејќи ги преносите појасни од кога било. Меѓутоа, со доаѓањето на телевизијата во педесеттите и интернетот во деведесеттите, радиото се соочило со огромна конкуренција.

Диверзификација, дигитализација и адаптација

Брзиот технолошки напредок во последните сто години целосно ја има сменето човечката раса, многу повеќе за разлика од претходните векови. Како што одминуваа децениите, постојаните предизвици за радиоуредите се новите технологии. Подемот на телевизијата и дигиталната ера на виртуелниот свет станаа најголемите егзистенцијални закани за постоењето на радиото. Сепак, радиото опстојувало низ вековите, приспособувајќи се на новите иновации.

Со појавата на различни FM-станици се измислија различни формати на радија наменети за разговор, уште еднаш покажувајќи ги флексибилноста и приспособливоста на радиото да се менува и да се адаптира на новиот свет. И покрај предизвиците, може да се заклучи дека радиото постојано ги диверзифицираше своите нови идеи и понуди. Појавата на сателитското радио во раните години на првата декада од новиот милениум покажа колку навистина радиото умее да се претопи во медиумскиот пејзаж што подлежи на брзи промени.

Културното и социолошкото наследство што го има оставено радиото ја одекнува својата модерна релевантност и во денешницата. Додека некои можат да тврдат дека важноста на радиото е намалена во дигиталната ера, сепак можеме да ги забележиме радиотрагите во голем број на нови еволутивни видови на трансмисиски материјал. Тука се вбројуваат поткастите, што претставуваат своевидна дигитална еволуција на радиото. Нивната глобална популарност им нуди на слушателите содржина според различни барања и вкусови што потсетува на раните денови на радиото. Покрај тоа, копнените радиостаници продолжуваат да напредуваат, обезбедувајќи локални вести и итни преноси. Покрај поткастите, зголемена популарност добија стриминг-платформите што овозможуваат зближување помеѓу креаторите на стриминг-профилот со различни луѓе секаде низ светот.

Влијанието на радиото врз културата, политиката и општеството во секој случај останува незаменливо. Надминувајќи војни, различни општествени движења и технолошки револуции, радиото се здобива со висок статус во технолошкиот свет, осветлувајќи и поврзувајќи ја заедницата.

„Зборуе Радио Скопје, зборуе Скопје“

На 28 декември 1944 година новинарот Владо Малески на македонски јазик ја пренесе низ етерот препознатливата реченица „Зборуе Радио Скопје, зборуе Скопје“. Малески ја продолжува својата реченица со: „Драги слушатели, од салата на Собранието вршиме директен пренос на Второто заседание на Антифашистичкото собрание на народното ослободување на Македонија…“ За овој историски настан, Малески коментирал дека бил премногу возбуден при неговиот спонтан говор за време на преносот и во тој момент не почувствувал страв поради новиот уред, туку поради важноста на пораката што ја пренел зад микрофонот. Речиси 80 години подоцна овој настан останува да биде еден од најважните, како технолошки, така и историски, збиднувања за еволуцијата на нашата земја, бидејќи со еволуцијата на радиото директно се влијаело и врз еволуцијата на државата.

Од своите скромни почетоци, па сѐ до неговата дигитална еволуција, може да се заклучи дека радиото целосно го има преобликувано општеството, надминувајќи ги физичките далечини и обезбедувајќи глас на милиони луѓе ширум светот. Иако технологијата може да се промени, суштината на радиото – поврзувањето и комуникацијата со заедницата – нѐ потсетува на неговата безвременска привлечност и влијание врз нашата заедничка историја. Способноста да се приспособува на времето и историјата, да иновира и да резонира со слушателите сѐ до денешната ера ја нагласува неговата трајна важност.

Како заклучок, магичната кутија што го промени светот продолжува да ечи во нашите сеќавања и современите технологии. Нејзиното патување од основањето до иновацијата служи како доказ за човечката генијалност, издржливост и безвременската желба за меѓусебно поврзување. Додека се движиме низ медиумската врвулица што е во постојан развој, магијата на радиото останува да биде вистинскиот пионер на модерната комуникација.

 

Доротеа Огненовска

Женски водици и Битуше – последното село во кое се одржува овој мијачки обичај

Битуше,  малото скриено село, вгнездено во живописното зеленило на Дешат, секоја година оживува со енергична и уникатна прослава на верскиот празник Водици или уште познат како Богојавление. Празникот го означува крајот на божиќната сезона и го одбележува крштевањето на Исус Христос во реката Јордан. Она што го прави празникот Водици во Битуше навистина посебен е доживувањето на целиот обичај од призма на жените, односно нивните песни и поворки, организација и водство одигруваат централна улога во неколкудневното празнување. Покрај верската манифестација, женската сила и единство го поттикнуваат духот на заедницата и ја покажуваат својата важност како столбови на заедницата. За време на Водици светлата во речиси сите куќи во Битуше се вклучени и ова е ретка традиција од верски карактер што ги собира сите битушани дома.

Кумстарките

По она што најмногу се разликува селото Битуше од другите села е прославувањето на женските Водици. Рано наутро целото село се буди и се подготвува за големиот ден. Кумстарките ги облекуваат своите традиционални стари носии и се главни на овој ден. Тие ја предводат поворката низ селото, чиј редослед е исто така точно определен (најпрво се позиционираат возрасните жени, а потоа и младите; мажените жени секогаш одат пред немажените). Жените пеат песни за мажите од нивните семејства, како и за свети Јован. Песните им се посветени на гурбетчиите за да дадат сеќавање на старото време кога мажите заминувале на печалба и единствени што останувале да се грижат за домовите и семејствата биле жените. На тој начин се воспеваат женската сила и истрајност и се потврдува нивната важност во зачувувањето на традицијата и културното богатство.

(„Св. Архангел Михаил“ — главната селска црква што се наоѓа сретсело под која наѕира планинскиот врв Крчин)

Поворката завршува во главната црква „Св. Архангел Михаил“ и кумстарките вртат онолку кругови „Јованово оро“ колку што има машки глави во куќата. Откако ќе заврши церемонијата, кумстарките одат во Културниот дом (поранешното училиште) каде што лебовите се сечат и се разделуваат и се служи мезе и ракија. Потоа се раздава софрата во двете куќи каде што е пренесено кумството и таму први јадат жените, додека мажите чекаат надвор.

Подготовките…

Водици е празничен настан за чие прославување подготовките почнуваат една година порано, на Танасовден (31 јануари), празник кога се одредува кумството и кумовите се зарекуваат дека следната година тие ќе го земат крстот. Причината за ова е бидејќи во минатото се случувало семејството од некоја куќа да ја нема можноста крстот да влезе во неговиот дом и поради тоа е направен компромис – крстот да го земат две куќи и да организираат адет според обичаите. Пренесувањето на кумството се спроведува според строго прецизен редослед, така што може да поминат и до 30-40 години пред крстот повторно да пристигне во истата фамилија.

Оттука почнува спремањето што трае низ текот на целата година. Кумовите собираат односно „таксаат“ жени и девојки или уште наречени кумстарки (најчесто на роднинска или пријателска основа) кои треба да бидат дел од нивното оро. Посериозните подготовки започнуваат вечерта спроти Василица, кога една девојка тргнува на полноќ да налее вода во две стомни од селските чешми. На враќање крши три дренови гранчиња што ги става во стомните за да симболизираат здравје. Во домот ја чекаат месарите кои пеат песна:

„Добре ми дојде, свети Јоване! – Добре те најдов еј нови куме!
Не уплаши се ток зарадви се, сам свети Јован заире носет,
заире носет бела пченица, бела пченица ведро ракија,
ведро ракија две ведра вино, две ведра вино крава јалова…“

Потоа продолжува замесувањето на лебовите и пиењето дренова ракија за одбележување на почетокот на празнувањето. Утредента млади невести и девојки наречени зовачки свечено облечени во носии го канат целото село да дојде „на кумство“.  Овој мал обичај го означува испраќањето на крстот од домовите на старите кумови (17 јануари) и преку свечена вечера започнува доаѓањето на новите кумови. Жените на кумовите се облечени во традиционална битушка носија и ги пречекуваат гостите од селото. Две жени во аголот на собата сучат врвка со која потоа ги подврзуваат крстот и босилекот пеејќи:

„Јадите, пите, веселите се, ова е софра свети Јованова.
Сам свети Јован заире носит. Носите го, носите го,
гравот од грашишќе, да го јадет, да го јадет,
овие чесни гости, чесни гости, чесни гости,
свети Јованови…“

Крстовите се носат во манастирот „Свети Јован Бигорски“ пеејќи ја песната „Со здравје свети Јоване“ и таму свештено лице ги става сите крстови во голем котел со вода и ги осветува. Во текот на ноќта (18 јануари) кумовите тргнуваат кон селото и влегуваат во домовите на селаните каде што се служи посна храна, а во вечерните часови жените приготвуваат костени за селаните и ги подготвуваат таблите со лебовите што ќе ги носат кумстарките. Тука е и обичајот на фрлање крст, свештеното лице го носи бакарното котле со крстот, босилекот и светената вода и се движи кон реката. Крстот се фрла во селската река, а по него скокаат млади момчиња од селото – тој што ќе го фати крстот се верува дека ќе има среќа низ целата година.

Деталите на битушката носија

Носиите во минатото биле специјална традиционална облека што се носела на различни празници, свадби, обичаи, адети итн. Во таа смисла, за секоја етапа од животот или за секој настан биле одредени соодветни женски носии: детска, девојчинска, невестинска и возрасна. Од особена важност е дизајнот на битушката носија која има нераскинлив дел од обредот и воопшто самиот празник Водици. Автентичните носии делат некои слични детали со мијачките носии од регионот, но сепак се разликуваат во слоевите, материјалот, креацијата и боите. Носиите истовремено претставувале и статусен симбол и се предавале од генерација на генерација во форма на семејно богатство, најмногу поради нивната вредност. Повеќеслојната носија се одликува со волнено здолниште и елек, памучна кошула, филигрански сребрени парички и петлици, колани, гајтани и богати шари извезени со срма кои треба да го симболизираат фолклорниот пејзаж на македонскиот живот. Потем, носијата тежи околу 25 килограми и се смета за една од најскапите во земјата.

Оваа убава традиција, која сплотува верски обред изведен преку оро и песна, фрлање на крстот во битушката река и други обичаи за овој православен празник, му даваат посебна карактеристичност на Водици со векови. Празникот Водици е прослава на женската сила, издржливост и вера во заедницата. Во 2019 година обичајот бил официјално прогласен за дел од нематеријалното културното наследство, меѓутоа битушани продолжуваат самоиницијативно да го празнуваат вклучувајќи ја традицијата на заедницата. Празнувањето на водичарските празници и зимски адети посветени на свети Јован во Битуше отсекогаш претставувале уникатна свеченост и не залудно е едно од последните мијачки села што го задржало традиционалниот многувековен празник во истата изворна форма како од минатото.

(Кумстарки во битушка народна носија)

Доротеа Огненовска

Фотографии: Томислав Георгиев за Делегација на Европска Унија

КОНЗЕРВИРАНИ МИГОВИ НА 2023 ГОДИНА

Додека часовникот отчукува полноќ и огнометот го осветлува небото, Новата година доаѓа во време на големи промени и најавува многу неочекувани почетоци. Меѓутоа, пред да се сосредоточиме на новите нешта што допрва ни ги носи 2024 година, убаво е да се навратиме на некои неодамнешни мигови од 2023 година или, со јазикот на Горан Стефановски, да ги отклучиме „конзервираните импресии“ на Старата година пред да почне Новата. Централно место на ова трансформативно патување е визионерското влијание на Europe House, чие присуство во повеќе македонски градови (Скопје, Велес, Битола, Крива Паланка и Струмица) иницираше ренесанса на идеи, настани и соработки меѓу македонските граѓани и пошироко.

Календарот на Europe House за 2024 година

Посветеноста на Europe House за негување на идната генерација е очигледна во нејзините напори за зајакнување на младите во нашата земја. Оттука, идејата зад „Млади европски амбасадори“ е поттикнување на младите да го кренат гласот каде што ќе има повеќе простор за културно и политичко изразување. Преку огромен број работилници, панел-дискусии, настани и културни размени, Europe House стана голема инспирација што ги насочува младите како да ги користат алатките и платформите за да ја (ре)обликуваат активно својата иднина и иднината на својата земја. Како резултат на тоа, сведоци сме на наплив на иновативни идеи кај нив и возобновено чувство за општествена промена.

Благодарение на Europe House, македонските градови доживеаја културно-уметничка поддршка за остварување на уметнички изложби, културни фестивали и заеднички проекти. Europe House го премостува јазот помеѓу традицијата и модерноста, дозволувајќи им на уметниците да истражуваат, да иновираат и да ги покажат своите таленти, како на локалните, така и на меѓународните платформи. Овој уметнички пејзаж е своерачен доказ дека креативноста цвета, а културните изрази продолжуваат да ги надминуваат границите во земјата.

Во делот на книжевно-културната сцена, Europe House организираше низа настани што ја слават македонската книжевна сцена, а дел од тие настани беа посветени на македонски автори како Кочо Рацин и Горан Стефановски. Гостите уживаа во поетските вечери и читања во „Поетска епизода“, а имаа можност да ги испробаат своите пишувачки способности на работилницата за експериментална поезија. Покрај тоа, македонската читателска сцена најмногу се прошири преку многубројните читателски дружења и книжевни гостувања во „Book club“.

Europe House беше дом на постојани изложби на нови автори и авторки од различни возрасти и градови од земјата, кои ја „шетаа“ територијата на земјата („На работ на зборовите“ и големата НФТ изложба во Europe House Битола), а последната изложба на „Yugo.logo“ во МКЦ ја комплетираше 2023 година и ги долови сите најубави моменти што не престанаа да циркулираат кај љубопитните посетители.

Забавата е секогаш добредојдена! Europe House реализираше вечери посветени на друштвени игри, гејминг сесии, шаховски работилници, како и работилници за рачни изработки (хеклање, правење накит итн.), цртање графити, а во лежерните попладневни часови се гледаа европски филмови. Пикник-викендот во паркот Гази Баба беше исклучителен и обележан со уште еден дводневен настан по повод Europe Day (Денот на Европа), кој вклучуваше разновидна музика, спортски активности, детски работилници и уживање во вкусна храна.

Europe House не ги заборави најмладите на нивниот посебен Светски ден на детето и одржа серијал работилници и настани низ целата земја. Покрај тоа, младите учествуваа во претстави („Љубопитното зајче“), кино-проекции, читачки клубови како Карван на читањето и музички работилници.

Големиот настан „Скопје на новата генерација“ ги обедини сите млади ентузијасти од полето на архитектурата и конкурсот покажа плодотворни проекти чијашто идејна реализација ќе го разубави градскиот изглед. Покрај тоа, уште еднаш го осветливме споменикот Стара скопска чаршија и нејзиниот мултикултурен и мултиетнички пејзаж што го капсулира сиот македонски етнос во историска и културна смисла.

Потем, Europe House стана дом на голем број зелени иницијативи со поттикнување партнерства, организирање на еколошки настани и работилници, чија главна цел е промоција на одржливи практики. Во свет што се бори со разновидните еколошки предизвици, посветеноста на нашата земја за одржливост добива значителен поттик од зелените иницијативи на Europe House. Оттука, ги охрабруваме заедниците да бидат еколошки одговорни со растечка свест за поголема еколошка заштита. Незаборавни се сите работилници за обновливи и одржливи ресурси, каде што тимски се соработуваше за регенерација и рециклажа на стари материјали, а посетителите научија како да пристапат во подобрувањето на позелена и еко-свесна околина.

Затоа и нашиот центар секогаш е топло отворен и ги поканува сите прогресивни иноватори на промени и креативци да донесат преку дијалог и дискусија позитивни трансформации во општеството и да инспирираат промени кон заедничка посветла иднина. На овој начин им се дава можност на граѓаните активно да учествуваат во обликувањето на иднината на нивната земја. Трансформативното влијание на Europe House е очигледно. Со залезот на старата година се чувствува прагот на новата година исполнета со оптимизам и здрав дух.

Сите настани поврзани со здравјето и спортот ги поттикнаа македонските граѓани сѐ повеќе да се ангажираат околу прашањето на индивидуалната и на колективната благосостојба. Се организираа тркачки маратони, извидници и кампови, јога-часови, а неколку недели беа посветени исклучиво на Спортската недела (Be active week), како и Европската недела на мобилност (European mobility week), потоа и Денот без автомобили, различни „вело-иницијативи“ за велосипедскиот активизам и алпинистички акции за активно качување на планини и физичка мобилност. Europe Housе во нашата земја се појавува како катализатор за секаков вид позитивни промени што опфаќаат зајакнување на идеите на младите, различни типови на еколошки и културни иновации, како и глобална еволуција.

„Unity in diversity“

Синтагмата Единство во различноста не претставува само обичен исказ туку тоа е и мото, односно жива реалност проткаена во духот на европската идеологија. Во 2000 година, Европската унија ја усвои синтагмата Обединети во различноста (латински: In varietate concordia) како официјално мото, што упатува на многуте земји-членки на Европската унија и нивните автентични разновидности во поглед на културата, јазикот, традицијата и светогледот.[1] Секоја нација ги носи своите уникатни традиции, одразувајќи го културниот калеидоскоп на европскиот континент.

Europe House беше домаќин на голем број настани што ги слават токму овие различности, промовирајќи разбирање, соработка и заемна почит меѓу луѓето од земјата. Затоа, нашите дискусии на тема „Mental Health talks“ се од огромна важност за освестувањето и поддршката на поединците кои се соочуваат со психички предизвици, како и за негување на поинформирани и поемпатични размисли.

Одржани беа голем број панел-дискусии, каде што се дискутираше за 16 дена активизам против родово базирано насилство, Светскиот ден на дислексијата, Светскиот ден за кревање на свеста за аутизмот, а се организираа и низа социјални донации на загрозени семејства, како и волонтерство за сите оние што сакаат да направат вистинска промена во земјата.

Откако ќе го прославиме влезот во 2024 година, со поглед нанапред, оставаме зад себе една година исполнета со културна и едукативна динамика. Со оглед на огромниот спектар активности, настани и иницијативи преку кои Europe House го инспирираше животот на македонските граѓани во текот на 2023 година, не е тешко да се заклучи дека и во новата година ќе продолжи со иста пареа да ги освојува нивните срца. Заедно со Europe House, уште еднаш сме потсетени на значењето на единство во различноста и на значењето на активното учество во општеството. Оваа новогодишна ноќ нека биде време за размислување, за подготовка на нови идеи и за поддршка на сите. Честита 2024 година!

 

Доротеа Огненовска

 

[1] Според официјалната интернет-страница на Европската унија, мотото го симболизира обединувањето на Европејците преку ЕУ, со цел постигнување мир и просперитет, истовремено збогатувајќи се со многу различни култури, традиции и јазици на континентот.

ИЗЛОЖБА НА „YUGO.LOGO“ – „ГРАФИЧКА ИДЕНТИФИКАЦИЈА ВО ЈУГОСЛАВИЈА“

Во духот на новогодишните и божиќните празници, градот блеска во колоритноста на најразличните настани. Луѓето брзаат за да посетат колку што е можно повеќе продавници, да купат подарок за најблиските и да се подготват за пречекот на новогодишната ноќ. Europe House Скопје ја збогати 2023 година со еден голем и слоевит календар од настани и работилници што ја привлекоа публиката од милионскиот град. Последниот културен настан за 2023 година го одбележавме во Младинскиот културен центар на 14 декември во пријатна атмосфера со автентичен стил и заедно се збогуваме со една успешна година.

Посетителите на МКЦ земаа учество на големата компилациска изложба од преку 460 графички симболи од проектот „Yugo.logo“, дело на графичкиот дизајнер Огнен Ранковиќ. Оваа изложба не беше само визуелен приказ на балканските графички остварувања од полето на лого-уметноста туку и патување низ историјата на Југославија, со фокус на дизајнот и естетиката на времето. Таа југо-носталгија, мошне присутна и карактеристична за денешната публика, го отвори концептот и естетиката на овие симболи што се покажаа дека не се само обични графички елементи туку и потписи на времето, печат на една неминлива историска култура.

Изложбата „Yugo.logo“ е нов автентичен проект на младиот графички дизајнер Огнен Ранковиќ. Тој истакнува: „Симболите што ќе ги видиме се безвременски. Тие не само што ги прикажуваат времињата туку исто така служат и како инспирација за новите генерации“. Претходно, изложбата на „Yugo.logo“ беше поставена во просториите на Europe House Битола, на почетокот на есента, а сега се изложени во галеријата на МКЦ. Публиката имаше можност да ги разгледа и да ги апсорбира пораките што се кријат зад овие графички симболи и да ја промисли целокупната графичка сцена на просториите на Југославија – што вклучува голем број непознати автори, уметничка и креативна интенција и графичка прецизност. Покрај изложбените логоа, имаше и теориски текстуални концептуализации со впечатливи наслови: „Архиви и постдигитална состојба“ (Ирма Пушкаревиќ) и „Архив на сеќавање“ (Сања Ротер), а поставени беа и куси биографии на југословенските архитекти, уметници и дизајнери: Костадин Танчев-Динка (Валандово), Милан Вулпе (Дубровник), Иван Дворшак (Марибор) и Милош Ќириќ (Деспотство – Белград).

Логоата потекнуваат од пионерите на креативната екс-ју индустрија и зад секоја графичка реализација постои трага – името на авторот, компанијата што ја претставува логото и годината на креирање. Посетителите беа сведоци на една безвременска изложба, чија богата историја и дизајнерска еволуција на симболи датираат пред половина век. Настанот е најавен, пред сѐ, како истражување на графичката сцена во Југославија што ги открива и ги визуализира важните аспекти и придонеси на креативните уметници и дизајнери од тоа време. Затоа и проектот „Yugo.logo“ има цел да ги истражи, да ги дигитализира и да ги архивира овие знаци со цел да послужат како инспирација на новите генерации, истовремено и да им се оддаде почит на пионерите на дизајнот на овие простори.

Едно интересно гледиште за логоата и знаците доаѓа од српскиот ликовен уметник и професор при Универзитетот за ликовни уметности во Белград, Милош Ќириќ, кој во својата книга „Графичка идентификација“ (1981) наведува:

„Графичкиот знак нема оригинал, материјал и големина. Секој е оригинал и се изработуваат од секакви материјали и во секакви големини. Знакот е потпис, па затоа авторот не го потпишува. Конструкцијата на знакот е негова графичност со која се овозможува тираж (умножување, зголемување, смалување). Знакот е збиена приказна, понекогаш и неколку различни приказни, кои се сведуваат на еден краток збор. Зборот се претвора во слика што ја читаме со еден поглед: побрзо ја гледаме и ја запомнуваме отколку што ја разбираме. Знакот е поубавиот дел од приказната. Секој знак е една нова љубов, а за љубовта се сонува и се размислува на јаве, сè се меша и затоа не се знае како настанува знакот. Знакот е лесна мака“.

Концептот и естетиката на овој проект се потпис на едно време, чиј непрекинат развој и наратив се вешто сублимирани во принципот на знакот, односно логото. Знаците се плод создаден од пионерите на креативната индустрија, еден нов модернистички бран на визуелен идентитет. Во таа смисла, изложбата на „Yugo.logo“ не само што ја претстави богатата историја на дизајнот во Југославија туку и нè потсети дека графичките симболи се повеќе од слики – тие се дел од нашето културно наследство, идентитетот и историјата. Нивната непроценлива вредност служи како инспирација за новите генерација на креативци.

Изложбата на „Yugo.logo“ во МКЦ, покрај тоа што ја илустрираше графичката еволуција на дизајнот во Југославија, нѐ потсети и на значењето на графичките симболи како трајни записи на времето што изминува и на локалната креативност. Преку историските, културните и дизајнерските аспекти, публиката беше вовлечена во едно носталгично југо-патување. Логоата имаат повеќеслојна функција. Една од нив е да претставуваат историски доказ на времето и просторот, а преку оваа изложба тие се физички пример за важноста на дизајнот во обликувањето на идентитетот и културното наследство на регионот.

Доротеа Огненовска

Хана Корнети: Ајде да си дозволиме да се подетиниме

Разговараше: Наташа Атанасова

Замислете девојче кое има 11 години, а разбира можеби и повеќе од повеќето големи. И тоа девојче, замислете, раскажува толку заразно што без да трепнете чекате да видите каде ќе отиде и што ќе направи. Дали ќе замине на село со мајка ѝ иако е недела и е ден за корнфлекс и излежување, дали ќе го најдат селото Бабин Заб, дали вистина ама баш вистина запознава шумски трол кој се вика Папрат и кој му доаѓа како нејзина тролско-откачена верзија? И дали приказната на Папрат е за верување и авантурата на Илина за впуштање во неа и со неа…

Ама штом сте се зачитале, сфаќате дека нема назад од фантастичниот свет на Илина што го креира Хана Корнети во нејзиниот нов роман „Илина и шумските тролови“. Има само напред – со многу хумор и забава и со развој на настаните и на ликовите каков што… па, ќе треба да читате за да дознаете 🙂 А кога сте веќе тука, прочитајте го прво овој разговор со Хана, кој го направивме за уште повеќе да ве заскокоткаме!

Хана, како си? Како го доживуваш периодов на излегување од печат на твојата трета книга, прв роман, откако го пишуваше година и пол?

Да ти кажам право, Наташа, одлично сум! Омилен период ми е смислувањето, пишувањето и препишувањето на книгата, соработката со уредник, илустратор и „бета“ читатели. Помалку омилен период, особено кога демнат рокови, ми е лектура, спремање за печат и организирање промоција. Сега се радувам што главните обврски завршија со една прекрасна промоција со моите омилени луѓе и нови, убави ликови! Многу сум благодарна на сите што дојдоа и беа дел од приказната на „Илина“, и надвор од книгата и внатре во неа. Сега ќе си се одморам и ќе го следам самостојниот живот на книгата од зад завеса.

Фантастика за деца – жанровски тука припаѓа „Илина и шумските тролови“. Од каде поривот по збирката раскази „Млечни заби“ да пишуваш за деца?

Се мачев со пишувањето на еден доста посериозен роман кој ми се вртка во глава од 2015-та. Тешко ми одеше, мислам бидејќи немам созреано за да го напишам како што треба. Тој период сонував една сцена која ми остави силен впечаток и која потоа порасна во „Илина и шумските тролови“. Така што, немав конкретна намера да пишувам за деца, едноставно натаму ме однесе текот на настани. И драго ми е – токму ваквата книжевноста ја голтав како дете. А на другиот, посериозен роман со кој се мачевме, се надевам дека еден ден ќе му дојде времето.

Ликот на Илина е вистинска милина, лик на кој читателот паѓа уште на првите страници, а таа првична вљубеност постепено преминува во љубов и пол. Но, не е само Илина таков лик. Тука се и нејзината мајка Лидија, другарчињата Пепи и Ники, тролот Папрат, Вирџинија, Касандра… Што ти беше најважно при градењето на ликовите за да бидат уверливи?

Да ми се драги – да ги сакам сите, на свој, различен начин – да ги разбирам, дури и „негативците“. Пример, имав во порана верзија еден лик на негативец кој беше целосно непоистоветлив за мене. Беше карикатура за која немав најдено емпатија. И тоа веднаш се познаваше. Сѐ околу ликот ми чкрипеше, а и уредникот, Ведран Диздаревиќ, ми посочи дека ликот е нејасен, слаб, без вистинско место во книгата. Го заменив со лик кој ми е драг, за кој имам разбирање, за кој имам идеја и приказна, кој е слоевит. Лик кој едвај чекам да го развијам во следните две книги.

Во урбаните средини каде што денес живеат најголем дел од луѓето, сивилата на секојдневието знаат да ја засенат магијата. Твојата фантастична приказна сместена во урбан контекст е како прозорче низ кое може да се види магичното. Мислиш ли дека на светот му недостасуваат магија и фантазија?

Секако. Не мислам целосно да одлепиме, туку да гледаме на светот со малку повеќе фантазија, да си додаваме своја боја. Луѓето се плашат од фантазија, сонување. Особено во нашето поднебје, социо-културо-политички се имаме соочено со куп разочарувања, така што луѓето од инстинкт за самозаштита, се потпираат на скепса, песимизам, апатија. И тоа, за жал, е разбирливо. Мислам дека може да се оградиме од тие непријатни сегменти на некој начин (да си ги зачуваме живците) и да посонуваме во други насоки. То ест, да си дозволиме да се подетиниме. Луѓе тоа го прават низ општествени градини, цртање, читање, пишување, фоткање, шеткање, дури и муабети со комшии, не знам? Така може и да се делува – од внатре да ја шириме фантазијата кон надвор. А за да си дозволиш да фантазираш, треба и да се помириш со фактот дека никогаш нема да бидеш „кул“ според популарното мислење (ама па тоа те прави најкул).

За разлика од збирката раскази, каде што во преден план е експерименталноста и играњето со наративните постапки, во „Илина и шумските тролови“ особено доаѓа до израз твојот стил на раскажување. Јазикот ти е со младешки сленг, кој е толку свеж и постојано изненадува, што го држи вниманието и го прави читањето забавно. Зачинето со хуморот во секоја втора реченица – вистински десерт, каква што би требало да е секоја книга за деца, нели?

Сметам дека книгите за деца, особено денес кога толку различни медиуми и содржини се борат за нивното внимание, мора да се доволно забавни за да го задржат детското внимание. Раните години се битни за развивање врска со книжевноста, а читањето е битно за да пораснеме во побогати луѓе. Дури и ако сакаме новите генерации да читаат „посериозна“ литература како Балзак и Толстој, со тоа секако не може да се почне. За да се вљубат децата во книжевноста и да ја истражуваат, треба прво да се вљубат во книги во чии светови ќе посакаат да се изгубат, книги што ќе им ја обојат фантазијата, книги што ќе ги возбудуваат и радуваат.

И додека ја читав „Млечни заби“, и сега со „Илина“ имам впечаток дека детскиот поглед на свет ти е толку близок и дека детето во себе си го чуваш да не порасне. Каков е твојот однос со децата? Се дружиш ли со деца?

Пааа… мојот круг на пријатели е главно бездетен. Но тие неколку деца со кои повремено се дружам и имам чест да сведочам како растат – внук и внука од братучеди, деца на семејни пријатели, деца на сите три другарки што имаат деца – ми се многу драги. Секогаш сме имале супер дружба и фер другарство, дури и кога бев помлада и убедена дека „не ме бива со деца“. Финтата е, бар за мене, да ги сфаќам сериозно. Не дека не си играме или шегуваме, но гледам сериозно да ги слушам, и сериозно – нели, не во смисла намќоресто – да им одговарам на прашањата.

Едукативната димензија на литературата за деца е нешто што е задолжително. Со други зборови, секоја книга за деца има своја порака, а добра е онолку колку што ќе успее писателот таа порака што поненаметливо да им ја подвали на децата. Имаше ли дилеми за тоа каква порака/пораки сакаш да испратиш со „Илина“?

Самиот тек на настаните и уште побитно, самиот развој на ликовите си ги донесоа соодветните „пораки“. На мене остана само да не ги затупам до степен да развијат обратен ефект кај читателите или, уште полошо, антипатија кон книгата. Ова не беше секогаш лесно, бидејќи кога станува збор за книга каде има и возрасни и деца, секако има мигови кога возрасните нешто ги подучуваат децата или кога децата сами растат преку настаните.

На крајот на „Илина и шумските тролови“ насетуваме дека крајот е всушност само едно издишување пред да продолжат авантурите на Илина и другарите во борбата против Сангруел. Ќе има продолженија? Колку, кога, како, што – сè што сакаш да ни откриеш 😀 .

Иако „Илина и шумските тролови“ може да се чита како целина сама за себе, замислена е како трилогија. Имам релативно груба слика за главните настани што треба да доминираат со главните настани во следните два дела и бар еден нов лик кој едвај чекам да го претставам во одреден контекст кој мислам дека е важен за децата. Освен тоа, во идните делови читателите подобро ќе го запознаат Инженерот, ќе дознаат повеќе за Сангруел, ќе одат на повеќе излети во Оранжеријата, ќе откријат повеќе за светот на вештерките… се надевам дека доволно кажав без нешто да издадам.

И „Млечни заби“ и „Илина и шумските тролови“ ги издаде во „Или-или“, кој може веќе да се каже дека е твој издавач. Каков ти е односот со „Или-или“ и што сметаш дека е клучно за врската помеѓу еден писател и еден издавач?

Им пријдов на „Или-Или“ прво бидејќи ми беа препорачани, второ бидејќи имав впечаток дека не би ми ги издале книгите ако не ги бендисуваат. Не мислам дека некој ќе ми направеше услуга ако ми издадеше книга за да ми направи „чест“. Од 2021-ва до сега, имаме супер соработка и вистина се радувам со изборот. Тоа што би рекла дека е клучно, е од двете страни да има почит, искрена и отворена комуникација, доверба и заедничка мисија: зошто сме овде? Колку што е убав процесот на создавање книги, толку е и фрагилен. Затоа се навистина важни добрите меѓучовечки односи. Тука спаѓа и односот со уредникот (за „Млечни заби“ Ненад Стевовиќ, за „Илина“ Ведран Диздаревиќ), илустраторот (за „Млечни заби“ Бојан Сенковски, за „Илина“ Александра Софрониеска) и бета читателите (Александра С., Ивана Марковска Доковска, Нина Милева, Матеј Тројачанец, Андреј Коларовски). Помага и да можете на пиво заедно да седнете и убаво да си поминете.

Насловна фотографија: Бојан Сенковски

20 НОЕМВРИ – СВЕТОТ ГО ОДБЕЛЕЖУВА СВЕТСКИОТ ДЕН НА ДЕТЕТО

Кога зборуваме за права на детето подразбираме збир на сите законски гаранции и принципи што обезбедуваат заштита во развојот и благосостојбата на секое дете во светот. Ова вклучува посочување дискриминација, право на задолжително образование, здравствена заштита и создавање на безбедна и стабилна околина за растење и созревање. Светскиот ден на детето се залага за подигнување на свеста за овие важни аспекти, како и за активностите што ги подобруваат условите за сите деца ширум светот. Светскиот ден на детето се прославува со основната цел да го насочи вниманието на јавноста кон сите обврски што општеството ги има кон децата, како и кон најзначајните предизвици со кои децата се соочуваат во секојдневниот живот.

Во свет во кој доминираат метежот и вревата на животот на возрасните, постои ден што ги надминува годините, културата и границите – ден посветен исклучиво на смеата, соништата и безграничната имагинација на нашите најмлади. Овој посебен ден го осветлува светот со веселиот дух на детството. Тоа е ден што ветува посветла иднина, каде што љубовта, емпатијата и сочувството заедно го играат танцот на детската невиност.

Меѓународен ден на децата – историски контекст

Почетоците на Светскиот ден на детето ги наоѓаме во периодот по Првата светска војна, сензитивен период каде што светот сѐ уште закрепнувал од крвавите настани на европската почва. Во 1925 година, Интернационалниот ден на детето по првпат беше прогласен во Женева за време на Светската конференција посветена на децата. Во втората половина на дваесеттиот век, поточно на 20 ноември 1959 година, Генералното собрание на Обединетите нации ја прифати и ја усвои Конвенцијата за правата на детето во која се заклучува дека сите деца на светот имаат права без оглед на тоа каде живеат, од каде потекнуваат, кој јазик го зборуваат, на која култура ѝ припаѓаат, дали се сиромашни, богати или дали имаат некоја здравствена попреченост. Зад оваа конвенција застанале сите 193 држави и основните постулати на кои се повикува конвенцијата, меѓу другото, се правото на живот и развој и правото на недискриминација. Овој комеморативен датум денес се слави секоја година во чест на сите деца.

Интересите на децата треба да бидат пред сите други

Иако се слави еднаш во годината (во некои земји и цела недела), децата не треба да бидат заборавени во преостанатите 364 дена од годината. Тие треба постојано да ги имаат зад себе овие права што ќе им бидат стожерни при донесувањето на какви било одлуки во животот. Ние, како возрасни, треба да ги почитуваме нивните желби и соништа и да ги поттикнеме да се развиваат во вистинска насока. Секогаш треба да бидеме искрени и отворени, без никакви предрасуди, бидејќи на децата им се потребни возрасни луѓе кои ќе им бидат водилка и извор на храброст и инспирација. Родителите треба да ги забележат добрите карактеристики кај своите деца и да ги негуваат и развиваат.

На овој ден, училиштата се претвораат во земји на чудата, украсени со живописни цртежи, пораки и слики, се организираат работилници и активности на кои интерактивно им се зема учество. Наставниците и учителите им раскажуваат различни приказни за убавините на животот, вредностите, пријателството, храброста, сочувствувањето, како и сите бесконечни можности што можат да бидат достигнати со соодветна поддршка и мотивација. Со други зборови, тоа е ден кога училниците не се само обични простории за учење туку стануваат и еден своевиден детски театар, каде што имагинацијата и соништа не престануваат да се испреплетуваат.

Детски права, но дали ги има секое дете?

Покрај сите радосни прослави, на овој ден се потсетуваме и на сите предизвици со кои се соочуваат многу деца ширум светот. Иако на хартија постојат, во реалниот живот свесни сме дека во некои земји децата немаат никакво право на глас ниту се третирани како рамноправни во заедницата. Светската организација УНИЦЕФ (меѓу која и УНИЦЕФ Македонија) се занимава со улогата на детето во општеството и ја нагласува потребата од заштита на децата од различни форми на моќ. Децата се дел од една сензитивно и лесно ранлива општествена категорија што лесно може да биде изложена на злоупотреба и насилство. Тие се изложени на различни типови насилство и експлоатација од страна на возрасните, а покрај тоа во одредени земји голем број од децата се оставени на работ на егзистенцијална криза, немаат храна, чиста вода за пиење, топла облека, покрив над главата, некои од нив се подложни на различни болести и заболувања од нечистите услови во кои живеат, како и од недостатокот на социоекономските услови за здрав и активен живот.

Со одбележувањето на Светскиот ден на детето се овозможува гласот на децата да избие на површината во јавната и во приватната сфера и со тоа да се укаже на најголемите предизвици со кои се соочуваат децата во оваа епоха на живеење. Истовремено, Светскиот ден на детето може да се гледа како настан создаден за зближување на луѓето од заедницата, универзална нишка што се проткајува низ различни култури. Настан на кој луѓето ќе можат да ја покажат својата посветеност за благосостојбата и правата на секое дете. Овој ден повикува на размислување за длабоката одговорност што ја носиме во обликувањето на светот за генерациите што доаѓаат – одговорност што ги надминува границите и ја опфаќа заедничката судбина на нашето глобално семејство. Во нашата земја отворена е Првата детска амбасада – „Меѓаши“. „Меѓаши“ има отворена и нонстоп достапна телефонска СОС-линија (0800 1222) за деца и млади наменета за поддршка и помош на децата, младите и нивните семејства. Оваа телефонска линија служи како помош за децата на кои им е потребно психосоцијална поддршка и совет или, едноставно, потребно им е да разговараат за проблемите со кои се соочуваат, а за кои немаат кому да се обратат.

Сите ние, како дел од глобалниот цивилизациски развој, имаме обврска да придонесеме за нивен правилен психофизички развој, да ги воспитаме и да ги образуваме во духот на толеранцијата и прифаќањето на различностите, да ги научиме како да одбегнуваат конфликтни ситуации и да го изберат дијалогот како начин на решавање на проблемите, со што ќе придонесеме детето да биде подготвено да живее во духот на мирот, достоинството, толеранцијата, слободата, рамноправно и солидарно со другите. Светскиот ден на детето служи како потсетување за потребата од колективна одговорност за обезбедување на здрава и сигурна благосостојба на децата. Почнувајќи од пристап до квалитетно образование и здравствена заштита до негување и креирање на здрави средини за раст и развој на децата, Светскиот ден на детето ја разгорува колективната свест да изгради свет каде што секое дете може еднакво да живее. Воспевајќи ја детската невиност и сензибилитет, меѓународниот ден на детето станува мост што ги поврзува генерациите, потсетник дека убавината на младоста не лежи само во нејзината минлива природа туку и во наследството што го носи напред низ генерациите што доаѓаат.

Секоја година Europe House организира настани, работилници и активности поврзани со овој ден. Оваа година, во просториите на Europe House Скопје се запознавме подетално со правата на децата и младите и на работилницата го споделивме истото мислење како и Комитетот на министри на Советот на Европа дека од особена важност е зајакнувањето и негувањето на овие права со цел подобро и побезгрижно детство, кое ќе резултира во создавање на здрави и емпатични индивидуи.

 

Доротеа Огненовска

Моника Илкова: Сакам да го шетам Скопје и по вистинската и по книжевната мапа

Разговараше: Наташа Атанасова

Месецов на 13 ноември, Денот на ослободувањето на Скопје, беше промовирана научната студија „Книжевна мапа на Скопје“ од Моника Илкова. Сосема пригодно, имајќи ја предвид содржината на оваа книга, која хронолошки ги претставува најзначајните македонски дела во кои градот Скопје е издигнат до ниво на книжевен лик.

„Книжевна мапа на Скопје“ е водич за книжевни туристи, на кои никогаш не им е доста од шетање низ улиците на градот. За оние кои сакаат да ги помирисаат скопската раззелената пролет, да се сетат на тешката летна омарнина и кога е надвор есенски зашарано или зимски замаглено. За оние кои се љубопитни да дознаат како се живеело по скопските улици во годините по Втората светска војна или како татнела земјата во 5:17 и го урнала за 20 секунди градот во 1963 година. Но и за оние свесните за сите неправди што ги трпел и трпи градот низ годините и во крикот на скопските поети го наоѓаат гласот што самите се воздржуваат да го испуштат.

„Книжевна мапа на Скопје“ е научна студија која се занимава со дела од македонската книжевност во кои градот Скопје има значајна улога. Од каде интересот за темата на градот? И зошто токму Скопје?

Просторот отсекогаш сум го чувствувала повеќе од само локација на која се случува нешто. И во книжевноста и надвор од неа. Чувствувањето на просторот ми беше предмет на интерес уште во периодот кога го пишував мојот дипломски труд, но тогаш стануваше збор за еден поинаков простор во литературата – домот. Периодот кога ги завршував магистерските студии, живеев на неколку адреси, на неколку авионски линии, со куфер во мојата Буба, помеѓу неколку градови (и села). Некако во тој период природно ми дојде да го проширам истражувањето за просторот, од домот, на градот. А зошто токму Скопје? Затоа што колку што постојат автори што пишувале за Скопје, толку различни чувствувања за овој град постојат. Заедничко за сите е само едно, љубовта кон него.

Колку време работеше на студијата и како изгледаше бирањето на авторите и делата што ќе влезат во неа?

Веројатно неколку месеци, ако се собере сѐ заедно. Со мене влечев по десетици книги каде и да одев. Со избор на автори почнав хронолошки и некаде на средината на списокот што го правев, сфатив дека е невозможно да ги сместам сите заслужни автори за оваа книжевна мапа на Скопје. Тоа ме стави во положба да мора да бирам, но ме израдува тоа што има многу повеќе отколку што знаев и очекував.  Јас истражував, а авторите уште пишуваа и сфатив дека оваа мапа е невозможно да се заврши со оваа студија, иако се обидов да опфатам што повеќе.

Книгата го истражува феноменот на урбофилијата, односно топлото чувствување на градот во македонската книжевност, гледано хронолошки. Како млада личност, дали доживувањето на Скопје на поновите генерации писатели ти е поблиско од она на постарите?

На поновите. Јас не сум скопјанка, иако Скопје по десетина години живеење стана адреса на мојата лична карта. Но Скопје е градот во кој вистински пораснав и се градев себеси уште пред неговото последно „(из)градување“. Дел сме од исти приказни на градот, затоа ми се поблиски доживувањата на поновите генерации, иако авторите од постарите генерации ми предизвикаа носталгија за време во кое никогаш не сум живеела.

Даблин го има Џојс, Лондон Дикенс, Москва Булгаков, Париз Бодлер и Кортасар, а Скопје?

Скопје ги има Влада Урошевиќ, Гане Тодоровски, Јадранка Владова, Александар Прокопиев, Драги Михајловски, Томислав Османли,  Ана Голејшка, Иван Шопов, Владимир Јанковски, Оливера Ќорвезироска… листата е долга.

Книжевната мапа на Скопје од книгата на Моника Илкова

 

Како би ја дефинирала улогата на градот во македонската книжевност на 21. век?

Градот во голема мера ги одредува случувањата и го придвижува дејството, многу почесто, во поновата македонска книжевност, тој не е само локација, место на случување на настаните, туку скриен, независен лик.

Во книгата посебно место е отстапено за темата на ангажираноста, каде што заклучуваш дека кај авторите кои пишуваат за градот во изминатите 15 години се забележува поексплицитна ангажираност. Сметаш ли дека писателскиот глас денес е доволно гласен против неправдите што ги трпи неговиот град и неговите сограѓани?

Литературата во суштина е социјален производ, иако е создадена од индивидуалци. Оваа студија беше можност да прочитам речиси сѐ што е напишано последниве 15 години за Скопје и можам да кажам дека писателскиот глас е навистина гласен, што не значи и дека е слушнат (прочитан). Интересно е тоа што сите автори на различен начин го изразуваат својот бунт и протест: искрено и гласно, скриено, но јасно, преку сарказам, експлицитно и секогаш, позади тоа стои љубовта за Скопје.

Што претставува Скопје за тебе? И дали повеќе уживаш да живееш/престојуваш во него или да го читаш книжевно(ре)креираното Скопје? 😊

Скопје е мирис на липа во пролет и смог во зима, летна омарнина и есенска магла, симфонија од свирење на автомобили на семафор и џагор во градски парк, Скопје е сивилото на брутализмот и шаренилото на скопската чаршија. Не може еден град да е обичен, ако толку многу автори пишуваат за него. Сакам да го шетам и по вистинската и по книжевната мапа. Во книжевната ми е поудобно.

Иако е научна студија, твојата книга лесно може да се чита и во пошироки рамки отколку што обично се читаат книжевно-научните трудови. Го имаше ли ова на ум кога почна да се занимаваш со темава или отпосле го увиде таквиот потенцијал?

Од почетокот сакав да е лесно читлива и интересна за сите. Кога ја пишував, препрочитував и се прашував дали ова би им било интересно на моите родители, пријатели и, особено, на случаен минувач во книжарница. Не бев сигурна дали успеав во тоа сѐ до излегувањето на книгата, кога за неа покажаа интерес луѓе надвор од книжевните кругови. Особено ме израдува тоа што неколкумина ми рекоа дека веќе побарале дел од литературата и авторите за кои пишувам, што го сметам за мал успех на книгата.

Дали сметаш дека ја заокружи твојата научно-истражувачка книжевна мапа на Скопје или чувствуваш возбуда да продолжиш да ги исцртуваш нејзините детали?

Беше тешко да се стави точка на оваа мапа. Затоа што и за време на печатењето на книгата изглегоа нови улици и улички што заслужуваат да ги има во неа. Цело време чувствувам потреба да се извинам ако сум пропуштила барем да споменам некој автор што пишувал за Скопје, затоа што оваа книжевна мапа е заедничка, заедно ја исцртувавме и ја оставаме отворена.

СКОПСКА АРХИ(Е)ТЕКТУРА – ИСТОРИСКИ ПРЕГЛЕД НА АРХИТЕКТУРАТА НА СКОПЈЕ

Темата посветена на и за градот е предмет на долгогодишен интерес во уметноста, архитектурата, книжевноста и филозофијата. Зошто градот има толку привлечна моќ за авторите? Покрај спацијалната димензија, градот во себе впива многу различни култури, народи, етникуми и религии, чии патишта се вкрстуваат во просторот на градскиот метеж. Постои нешто шармантно, речиси симпатично и специфично што се крие зад лицето на градот: стутканите и тесни улички, валканите сокаци, зелените паркови, забрзаните луѓе кои се туркаат едни со други низ просторот помеѓу цврстите архитектонски градби и малите конзервести, јавни транспортни средства. Вистина е дека Градот (со голема Г) е просторот каде што човекот се претопува во масата (буквално и метафорички); гледајќи одозгора, низ птичја перспектива, човекот е само матна точка во чудовишното и грандиозно бетонско ткиво.

Главна пошта, архитект Јанко Константинов, 1982.

СУГС Гимназија „Орце Николов“, Архитект: Александар Смилевски и Никола Богачев, 1970.

МРТ, архитект Кирил Ацевски, 1971-1983.

Скопје пред земјотресот

Архитектурата на Скопје поминала низ многу фази на развој. Скопје е урбан град каде што се испреплетуваат културните и историските нишки со оние на современоста. Ова се одразува и во архитектонските елементи на градот. Историјата на архитектурата во Скопје почнува со староримскиот период, кога градот бил познат под името Скупи. Во 1392 година градот паднал под османлиска власт и Скопје станало седиште на воениот и административен систем (санџак). Османлиите извршиле големо архитектонско влијание врз градот; граделе куќи, базилика, амами и мостови со уникатни детали и орнаменти. Еден од најпознатите споменици од овој период е Камениот мост, кој ги спојува Старата скопска чаршија и модерниот плоштад во центарот на градот. Со други зборови, мостот претставува меѓа на културната традиција со новото време – авангардата. Голем број од градбите од овој период не се зачувани денес, но оние градби од историско – културен карактер сѐ уште постојат и можат да се посетат во Старата скопска чаршија, како Сули ан, Капан ан, Даутпашиниот амам, Куршумли ан и Безистенот. Преостанатите османлиски градби опстануваат само во пишана форма (документи, слики, цртежи) или во усните приказни прераскажувани и зачувани преку спомените од старите генерации.

Понатаму, во 20 век, Скопје почнува да се обликува во духот на големите космополитски градови. Од овој период познати ни се градбите: Ристиќевата палата (1925), Народниот театар во Скопје (1927-1963) и Железничката станица во Скопје (1938-1963). А во периодот на СФРЈ, за краток временски период биле изградени голем број станбени, индустриски и административни објекти во естетиката на социјалистичкиот реализам со цел да згрижат и да се вдомат колку што е можно повеќе луѓе.

  Скопје радост ти ќе бидеш!
(Ре)конструкција на Градот на солидарноста

Скопје станува дел од светската современа архитектура по катастрофалниот земјотрес на 26 јули 1963 година. Во земјотресот животот го загубија над 1.000 жители, а речиси две третини од населението ги загубија своите домови. Голем број објекти биле уништени и срамнети со земја. Од тие причини, Обединетите нации и Владата на Југославија се обратија за помош во пронаоѓање на компетентен архитект, кој би го обновил градот. Јапонскиот архитект Кензо Танге, заедно со својот тим, победи на интернационалниот натпревар, на кој се натпреваруваат архитекти од целиот свет за наградата – Реконструкција на градот Скопје. Набргу по фаталниот земјотрес, Скопје го добило името „Градот на солидарноста“ и многу бргу низ медиумите и весниците се ширеше веста Градот на солидарноста ќе добие ново руво.

Новото урбанистичко решение на градот е резултат на спој помеѓу брутализмот и југословенската архитектонска естетика на 20 век. Дополнително, Танге внел во архитектонските нацрти и свои мотиви, директно инспирирани од правецот метаболизам – специфичен стил на национална архитектура во поствоена Јапонија. Потем, земјотресот во 1963 година не бил единствениот природен непријател на градот. И покрај сите човечки и елементарни непогоди, градот наоѓал начин да се врати назад во живот и секогаш одново се раѓал од урнатините како феникс. Планот на Скопје 1963 година се реализирал и градот повторно оживеал од урнатините. Влијанието на овој план се рефлектирал во урбанистичките, историските и културните аспекти на градот, а тука почнал и зародишот на книжевни дела посветени на градот. Дел од современите македонски автори[1] сериозно ѝ се посветуваат на темата за градот и активно ги поставуваат своите ликови во просторот на градот Скопје.

Обновата на градот по земјотресот стана колективен запис за животот на скопјани во повоениот период на Балканот. Модернистичкиот бран што ги донел новите води во југословенската архитектура се појави и во Скопје кога градот беше „преоблечен“ во футуристички стил, специфичен и уникатен за овие простори. Овој урбанистички експеримент стана реалност преку делото на Кензо Танге и други проминентни македонски архитекти.

Градот на модерноста 

Денес, Скопје продолжува да се гради и да се проширува. Се раѓаат нови населби, нови згради и објекти што константно го витализираат и го иновираат градскиот пејзаж. Градот е во постојана обнова поради зголемувањето на населението и на сѐ поголемиот интерес на луѓето да живеат во Скопје. Скопје има своја посебна поетика. Градот е дом на музеи и културни споменици што успеале да го капсулираат културното наследство на земјата. Имено, во времето на Југославија, во Скопје биле изградени голем број архитектонски објекти чија непроценлива вредност останува да биде дел од архитектонската традиција на градот сѐ до новиот 21 век.

Архитектурата на Скопје во 21 век станува сѐ повеќе еклектичка, односно позајмува примери од различни архитектонски правци и движења. Оттаму и неокласицистичката обнова на главниот плоштад е дискутабилна во контекст на културната и националната рамка од историјата на државата. Во современото Скопје, архитектурата продолжува да се развива со нови станбени и комерцијални комплекси што се издигнуваат низ скопските населби. Современата скопска архитектура се карактеризира со високи стаклени згради, модерни облици и патеки кон енергетска ефикасност. Одраз на ова се зградите на Македонскиот национален театар и Македонскиот научен институт, како и новите станбени и комерцијални комплекси во населбите Центар и Аеродром.

Градот просперира како модерен центар, каде што историјата и традицијата доаѓаат очи в очи со современоста и модерноста. Оваа разновидност го прави градот интересен и привлечен за посетители и туристи, кои сакаат да го доживеат Скопје од поинаква перспектива. Факт е дека во Скопје се вкрстуваат и се мешаат различни архитектонски стилови и сите негови зданија придонесуваат кон посебно естетско доживување на градот. Архитектурата на Скопје сѐ уште ја прославува славната минатост на градот и дозволува постојана обнова и реконструкција на нови објекти и споменици што капиларно го исполнуваат просторот на градскиот организам. Скопје – главниот град, на една мала, а сепак многу важна земја на Балканот е одличен локус, каде што може да се доживее разновидната архитектура од најстарите времиња, па сѐ до денес.

Денес, Скопје го препуштаме на новата генерација. За таа цел, Europe House распиша конкурс за млади архитекти, „Скопје на новата генерација“, по повод одбележување 60 години од катастрофалниот земјотрес во Скопје. Ги поканивме младите архитекти и урбанисти да донесат свежи идеи што ќе го трансформираат Скопје во поинклузивен и попристапен град. Овој конкурс е многу повеќе од натпревар за најдобар дизајн – тој е мисија за ново оживување на градот. Изложбата од доставените трудови ќе се одржи на 13 ноември во Пошта Скопје, одбележувајќи го и четвртиот роденден на Europe House Skopje.

[1] Некои книжевни примери: Влада Урошевиќ со „Вкусот на праските“, Димитар Солев со „Зора зад аголот“, Иван Шопов со „Изгубените чевли на градот“, Калина Малеска со „Скопје во високата зона“, Горан Стефановски со „Диво месо“ и „Демонот од Дебар Маало“, Томас Османли со „Приказни од Скопје“, Лидија Димковска со „Резервен живот“, Владимир Јанковски со „Невидливи љубови“, Давор Стојановски со „Собирачи на пепел“, Васко Марковски со „Скопски улици“, Гане Тодоровски со „Скопјани“…

Subscribe To our newsletter!