Blog Archives - Page 2 of 7 - Europe House

Student Art Exhibition – Tribute to Lazar Lichenoski

INTIMATE SPACE – HOUSE (intro by Prof. Slavica Janeshlieva, Ph.D., FFA, UKIM in Skopje)

It is an incredible and almost surreal opportunity to organize an exhibition of works by students from the Faculty of Fine Arts, UKIM in Skopje, in Lichenoski’s house, in the center of the city and on the quay of Vardar, in which one of the founders of Macedonian contemporary fine art lived and worked (albeit briefly and towards the end of his life).

At the invitation of Europe House Skopje and in cooperation with the National Gallery of Macedonia, we felt it was not appropriate to exhibit student works that were made on a different theme and with a different idea in the Lichenoski memorial house, and use the walls of the intimate rooms of Lazar and Zoya Lichenoski as walls in any gallery/museum space. That’s why we decided that this exhibition will consist of works created and inspired by Lichenoski’s personality and creativity, by his house and the space within it, but also by the attitude towards culture and cultural heritage. Just as Lichenoski, with his actions, creativity, talent and energy, left a permanent and invaluable testimony, thought, cultural and fine-art heritage, these young creatives, hopefully, future fine/visual creators, need to be authentic and noticed.

We had a short time for research, design, and implementation, but we hope that the elan and youthful energy, so important and cherished by Lichenoski himself, is visible. As a professor at the School of Applied Arts, now the State High School for Fine Arts and Design that bears his name, he created new generations of Macedonian painters/artists who were to create “new art – diction and visual linguistics of the new age”

[1]. In the spirit of education and vision, we turn Lichenoski’s memorial house into a workshop for students to determine or demystify the space and the attitude towards it. That is why at this exhibition all expressive artistic/visual means are allowed in order to express the idea, to “conquer” the space and offer an experience through the offered opportunity to develop the phenomenon of the artistic concept and ignoring the strict divisions of artistic media and artistic fields and even through the incentive to cross with other arts.

[1] Vaseva Dimeska, Viktorija. Lazar Lichenoski  1901-1964; Museum of Contemporary Art – Skopje, 1998, p. 102


Damjan Jankoski, 2001 3rd year, Department of Sculpture

 

 

Grieving, 2022

Lichenoski is grieving, his works are grieving, the walls of his home are grieving, his entire work is grieving.

Creativity contains emotion, effort, thought and desire. Creation requires talent, time, attention, and a lot of patience. The energy and thoughts of the creator, the place where that person spent their precious time creating – whether the person is among the living or the dead, should be protected, marked and nurtured. The condition of the former home of the famous artist from our area, Lazar Lichenoski, is in a very bad condition. Every stone, every brick, every smallest particle of that home is worth it. The purpose of this exhibition is to attract the attention of the authorities in order to take action to preserve the wealth offered by Lichenoski and his works. Will we be aware and conscientious enough?!

 


Milena Petkovska, 2000 (4th year, Department of Graphics)

What happened?, 2022

In the kitchen of the house, in the original cupboard left behind, I place small reproductions of Lichenoski’s work and broken glasses. I make the reproductions through a performance (during the opening) looking at Lazar Lichenoski’s paintings and place them in the cabinet, which is their refuge. Broken glasses are the flaws in the treatment of culture, creativity and legacy. Right under the rug is what it would be if the flaws weren’t overlooked. In the room on the left, there is optimism that slowly arranges the space and tries to make it similar to the one imagined.

 


Sara Mitkovska, 2000, 4th year, Department of Graphics

Negligence, 2022

Negligence towards cultural heritage and living culture.


Evgenija Trajkovska, 2001 (3rd year, Department of Graphics), Sara Mitkovska, 2000 (4th year, Department of Graphics), Mihail Paskoski, 2000 (4th year, Department of Graphics)

Entrance fee – Culture is expensive, but non-culture is even more expensive, 2022

You arrive at the exhibition location. Before the entrance you are greeted by students who say that there is an entrance fee. OK, you ask what the price is. They tell you a ridiculous price, for example: seven denars. You wonder for a second and say to yourself OK, let me see if I have change. You receive a finely arranged card that says “Exhibition in honour of Lazar Lichenoski”. The next visitor after you goes through the same procedure, but the students run out of cards! They take out some roughly torn slips of paper and with a half-empty pen write the same words as on your card. What is the point of this? Are the artists getting carried away again?! That’s right, you’re right. The concept behind this ‘Entrance fee’ performance is the irony of the whole event, of the state of the house in which one of the founders of Macedonian art lived, how the fact that an object is falling apart is equivalent to the state of our wonderful society in which we live, how is it possible to be in deficit of money for maintenance and partial renovation of the house, but we have enough money to give budget to the students so that they can then spend the money in Kaldrma Rakija Bar! But that’s not all!

The nonchalance and lack of interest of the students towards arranging and organizing the event or the task that was given to them and they did not fulfill should represent the lack of interest from the people towards the preservation of the culture and art that are becoming moldy in this country, the fact that no organization took the initiative to pay attention to what is a vital part of our lives, which is art.

 

 


Mihail Paskoski, 2000, 4th year, Department of Graphics

Trial cleanup, 2022

The dust and ruins accumulated over the years, visible upon first entering the house, are the elements that inspired me to make this work. The recording of dust and pieces of rubble being poured onto a black canvas was taken in this house, and the canvas with the dust on it, although it is a trial cleaning action, represents memorabilia of the house and the unintentionally nurtured dust.


Sara Mitkovska, 2000, 4th year, Department of Graphics

Pure white canvas, 2022

This work reflects you.

All our actions, intentional or not, result in a positive or negative manifestation.


Sara Mitkovska, 2000, 4th year, Department of Graphics

If it is hidden it does not exist, 2022

This work, on the one hand, represents the man who leaves his native land with desire and hope. On the other hand, it shows people running away from problems – sweeping the dirt under the carpet, that is, not solving problems.


Mariјa Jaкјovska, 2000, 4th year, Department of Graphics

The purpose of the installation is to present the melancholy of the lost (or almost lost) culture and spirit of art in the country; but still with a dash of optimism, alongside its symbol of hope. The installation was made of leftover building materials, and the pigeon was borrowed from a dovecote.


Slavcho Pavloski, 2001, 3rd year, Department of Sculpture

Solidified works, 2022

Artworks have their own place of birth/creation and place where they will “reside” (be exhibited or kept).

Lichenoski’s last works were created here, in his house and studio. In this space is their first emotion. That’s why this work, as a symbol of the emotion of his paintings, is solidified inside his house. For me, it is not so important what state it is in, how it looks and to whom this space belongs, but the impression, knowledge and emotions that we get that the artist Lazar Lichenoski lived and worked here.

Sometimes the first impression can tell us a lot about the things we see, and sometimes we can’t find out anything, but it doesn’t mean that we shouldn’t give them a second chance, look at them in more detail and maybe change our first impressions.


Milena Petkovska, 2000 (4th year, Department of Graphics), Stefan Jakimovski, 1993 (postgraduate studies, Department of Graphics)

Obstacle, 2022

The concept for this work came from the situation of the house you are standing in right now.

Our opinion regarding the situation of the house is identical to what this work represents to you in this space.

A small obstacle that you can easily jump over, go around or pass under, and thus reach the other side and experience the space in its entirety. This is how we visually present to you how we think this place should be experienced by all those in charge of cultural heritage.

The obstacle is also visible from the outside.


Stefan Jakimovski, 1993, postgraduate studies, Department of Graphics

Pause, 2022

Left dormant and forgotten. Damaged by the blade of time that is slowly killing it. Still a drop of light, flares up or goes out. Both the house and the work carry a similar message.

 

Владимир Јанковски: Ако нема страст за другиот нема ни култура

Разговараше: Наташа Атанасова

Владимир Јанковски е човек што ја дише книжевноста. Долгогодишен уредник во македонското издаваштво, познавач на книжевните состојби во земјава, во регионот, па и во светот и преведувач кој на македонски има преведено еден куп книги од многу значајни автори.

Владимир е човек со особен интерес ја истражува темата на градот, сака да продира длабоко во релациите меѓу луѓето и меѓу луѓето и градовите. И човек кој секогаш има безброј прашања за сè и сите околу него.

Неговото назначување за амбасадор на наградата за млади преведувачи „Вавилон“ оваа година беше поводот за овој разговор, кој љубопитно прошета низ повеќето негови полиња на работа и на интерес.

Оваа година беше назначен за амбасадор на Наградата на Делегацијата на ЕУ за млад преведувач  „Вавилон“. Што значи за тебе оваа нова, амбасадорска улога, Владимир?

Наградата на ЕУ за млад преведувач „Вавилон“ е исклучително важна иницијатива. За мала култура како нашата, преводите се начин да се биде во дослух со другите култури, со меѓународната книжевна продукција. Ние како книжевна и културна средина сме осудени на превод. И тоа е добро. Тоа ни овозможува да знаеме многу повеќе за другите отколку што тие знаат за нас. Во нашата земја се преведуваат и објавуваат многу книги, слободно можеме да кажеме дека ги следиме, пред сè, европските трендови. Но, никогаш не е доволно. Во светот постојано се појавуваат нови книги, нови книжевни имиња, нови тенденции. Многу е важно да се следат книжевните текови со постојана поддршка на издавачите. Културата, по дефиниција, е доближување до другиот, дијалог, разбирање. Ако нема страст за другиот нема ни култура. Во тој меѓукултурен дијалог, преведувачите имаат клучна улога. Затоа постојано треба да се истакнува нивната работа и да се сензибилизира јавноста за важноста на преводот и преведувачите. Преведувачите мора да имаат системска поддршка за подобро извршување на својата работа. Исклучително е важно да се создаваат и поддржуваат младите преведувачи, кои треба да бидат иднината на преведувачката активност кај нас. Добар преведувач се гради со години. На почетокот е значајно формалното образование, а потоа на преведувачите треба да им се даде можност да работат. Да преведуваат конкретни дела, да имаат можност тоа што го превеле да го објават, да се унапредуваат соочувајќи се со јавноста и со судот на јавноста. Во иницијативата за наградата „Вавилон“ на убав начин е комбинирана потребата за зголемување на видливоста на улогата на преведувачите, професионалната поддршка за младите преведувачи и валоризацијата на трудот на младите преведувачи. Затоа, за мене оваа улога е исклучителна. Ќе имам можност да им помогнам малку на моите помлади колеги преведувачи, со тимот на Здружението на преведувачи и толкувачи (ЗПРМ) ќе понудиме дополнителни обуки, работилници и консултации за младите преведувачи, а на крајот сето тоа ќе се заокружи со доделувањето на наградата „Вавилон“. Особено ми е мило што во амбасадорската улога ги наследувам Румена Бужаровска и Владимир Мартиновски, кои се одлични писатели и преведувачи.

Имаш преведено повеќе од 30 книги од значајни светски и регионални автори, меѓу кои се Атвуд, Сонтаг, Угрешиќ, Каракаш… Преведуваш од хрватски и од англиски јазик. Кој превод ти има зададено најголеми преведувачки маки и дали тој ти е воедно и најдрагиот?

Не можам конкретно да кажам кој превод ми создал најголеми преведувачки маки, зашто се обидувам на секој превод да му пристапам од авторски аспект. Секој текст во себе крие некакви загатки и стапици за преведувачот. Од моето искуство можам да кажам дека многу често кога некој текст додека сум го читал во оригинал ми се чинел лесен за превод се случувало при преводот да се појават многу повеќе проблеми отколку што тоа се чинело на почетокот. Преводот често е поминување низ минско поле од навидум нерешливи јазични бомби. Ако во еден јазичен систем нештата изгледаат јасни, прецизни и едноставни, тоа не значи дека таквата јасност, прецизност и едноставност лесно ќе биде пренесена во друг јазичен систем. Преведувањето ме има научено секогаш да бидам сомничав кон себе, а претпазлив кон текстот. Да го третирам делото како да е мое, да се обидам да го пресоздадам на македонски јазик како јас да сум го пишувал на македонски јазик. Преведувањето е многу благородна активност зашто првенствено си посветен на текстот на другиот, на книжевноста и гласот на авторот. Со тоа се даваш себеси за нечиј друг текст. А не за својот, на пример, што е случајот кога пишуваш сопствени дела. Затоа и одговорноста при преведувањето е поголема отколку при пишувањето.

Имаш ли преведувачка рутина? Како изгледа периодот кога преведуваш некоја книга, кој обично трае со месеци? И како тоа се испреплетува со твоето пишување?

Немам преведувачка рутина. Го читам текстот и размислувам за книгата не само додека ја преведувам, туку и додека ги правам другите мои активности. Понекогаш некаква грешка или решение за текстот може да се појави на најнеочекувани места – додека возам велосипед, готвам или се туширам. Тоа го дава одговорот на второто прашање – како преводот се испреплетува со пишувањето. Се испреплетува на многу начини. Преку лексиката, зашто при преведувањето се случува да пронајдам збор во македонскиот јазик кој сум го подзаборавил или ретко го употребувам. Преку некој поглед за стварноста и за животот на некој од ликовите. Преку решенија на авторот што се однесуваат на стилот, кои претходно не сум ги познавал. Преведувањето, исто како и читањето и пишувањето, е процес во кој постојано ги учиш техниките на пишување, модалитетите и начините што ти стојат на располагање како најсоодветно да го кажеш она што сакаш да го кажеш.

Додека пишуваш и преведуваш во ист период, дали се случува стилот или идеите на авторот што го преведуваш да ти повлијаат?

Како што кажав погоре, да. Секако. Но, за разлика од некои писатели кои не сакаат „влијанија“, јас не се плашам од влијанијата. Влијанијата на другите писатели можат само да помогнат во моето пишување. Како што и влијанијата на филмот, музиката, театарот, сликарството можат да помогнат при пишувањето. На пример, често кога пишувам одредена сцена, се обидувам да ја напишам и како сценарио за филм. Значи, малку соголена на ниво на книжевни описи, со малку повеќе дијалози, со малку поголема свесност за визуелниот аспект, за сценичноста. И потоа од таа верзија да научам нешто за сцената претворена во литературен текст. А стилот на другите автори – за стилот отсекогаш сум размислувал како за алатка на писателот. Како нешто што авторот го користи за да го напише она што планирал да го напише. Како и кај занаетчиите и работниците, колку повеќе алатки имаш на располагање, толку полесно и попрецизно ќе го изработиш замисленото.

Кои се твоите книжевни предизвици периодов? Со што се занимаваш – што читаш, што преведуваш, (за) што пишуваш?

Преведувам два тинејџерски романи од една ирска писателка. Ја читам книгата „Нема мапа за удавените; морски Аушвиц“ од албанскиот писател Аријан Лека.

А што те возбудува? Кој бил последниот автор што те воодушевил? И зошто?

Последно воодушевување ми беше Карл Уве Кнаусгор со серијалот од четири книги „Во есен“, „Во зима“, „Во пролет“ и „Во лето“. Ме воодушеви зашто Канусгор е мајстор од ништо, поточно од сè, да создава литература. Интензивна и зашеметувачка литература, иако на прв поглед се чини дека зборува за сосема банални нешта.

„Треба да се прифати хаотичноста на животот. Неговата несреденост, неговите нерамнини, нелогичности, немарности. Тоа дека сè што сме направиле едноставно не може да се стави во некаква целина. Зашто целината често е само прокрустова постела од која пресекуваме голем број додатоци или издолжуваме детали за да го зголемиме нивното значење.“

„Скриени желби, немирни патувања“, Владимир Јанковски

Кај нас, дали поради тоа што сме мала средина или поради нешто друго, луѓето што се занимаваат со книжевност, а и со другите уметности, неретко знаат да се расплинат, па да бидат професори, писатели, преведувачи, издавачи, уредници, критичари… Како гледаш на овој феномен? Што позитивно, а што негативно произлегува од ова во поглед на нашата книжевна сцена и на нашата книжевност, воопшто?

Тоа расплинување е нормално зашто луѓето што се занимаваат со книжевност не можат да живеат само од својата книжевност. Позитивното од тој феномен е што тоа ти овозможува малку да ја смениш својата улога, да излезеш од чевлите кои ти се најудобни, да ја смениш перспективата за важноста и нужноста на она со кое се занимаваш. Твојата писателска работа да ја ставиш во перспектива на твојата друга работа. Негативното е тоа што голем број од писателите се прекарни работници, немаат егзистенцијална сигурност и не можат толку посветено и квалитетно да се занимаваат со нивната првична активност. Ако нашето општество дојде до ситуација во која пишувањето ќе биде приватна професија, која нема да има некакво порелевантно и посуштинско значење надвор од таа приватност, тогаш квалитетот на нашата книжевна сцена и нашата книжевност ќе опаѓа, а литературата ќе станува невидлива и нерелевантна.

Низ твоите романи градот е секогаш рамо до рамо со главните ликови. Релациите меѓу луѓето се поставени на исто рамниште со релациите меѓу човекот и градот / луѓето и градовите. Можеби ќе звучи премногу антропоцентрички, меѓутоа дали му фали на Скопје од луѓето што живеат во него една таква почит, како кон човек?

Да, секако. Скопје во овој момент е град кој чудно, нелогично и малку насилно бабри. Ќе видиме што од тоа бабрење ќе произлезе – дали ќе се распрсне во лицето на своите жители или ќе се развие во нешто поубаво од тоа што е сега.

Ја имаш ли прифатено „хаотичноста на животот, неговата несреденост, неговите нерамнини, нелогичности, немарности“? И колку во тоа може да помогне „брусењето на мислите, на однесувањето, на зборовите, на живеењето“?

Животот е хаотичен, несреден, полн со нерамнини, нелогичности, немарности. Многу често литературата се обидува сите тие нешта да ги среди, космизира, на тој начин што ги бруси мислите, од однесувањата создава ликови, модели и архетипови, од хаотичноста на животот приказни со почеток, конфликт, заплет, драма, расплет, епифании… создава значење од сето тоа што животот постојано го продуцира. Значи, литературата може да помогне. Таа често е и внатрешен глас на кохезијата која е во потрага по заокруженост, но и надворешна формирана целина на смислата.

„Татко“: Непознат лавиринт без клопче за навигација

Иако човечкиот ум е еден огромен нестабилен лавиринт, сепак постојат одредени компоненти кои помагаат при навигација и нè држат делумно синтетизирани. Едно од тие навигациски клопчиња се сеќавањата, а филмот „Татко“ (на култниот сценарист и тазе режисер Флоријан Зелер) се фокусира токму на нив и ги испитува преку перспективата на човек кој страда од деменција.

Губењето на сеќавањата е честа тема во современиот филм – од „евтини“ психолошки крими трилери до „артхаус“ филмови како „Љубов“ од Ханеке. Зачестеноста на оваа тема се поврзува и со постмодернистичките струења во кои доминира преиспитувањето на реалноста, вистината, идентитетот и самата уметност, па оттаму и опсесијата со сеќавањата. Но во „Татко“, темата на губење на меморијата нема за цел да ја деконструира културолошката свест до таа мера или, пак, да даде некаков критичен коментар за општеството во кое живееме. Напротив, фокусот е врз самата ментална состојба и како таа може да влијае на еден човек и неговото семејство.

Зелер првично го напишал текстот како театарска претстава, инспириран од искуствата на тетка му која страдала од деменција. Во центарот на приказната се Ентони – постар човек кој страда од оваа ментална состојба и Ен – ќерка му која се грижи за него. Нив ги играат култните британски актери Ентони Хопкинс и Оливија Колман чии сирови перформанси го воздигнуваат филмот дополнителни скалила погоре. Но ниту генијалноста на Зелер не е за потценување – за да ги долови тешкотиите кои ги носи деменцијата, тој ја истенчува границата меѓу формата и содржината, како и меѓу гледиштето на главниот лик и онаа на гледачите.

Мешањето на овие две перспективи е честа раскажувачка тактика, која може да служи за да ги засили чувствата кај гледачите или, пак, за да ги преиспита границите меѓу фикцијата и реалноста. Во „Татко“, бришењето на таа граница служи и за да се симулираат симптомите на деменција – за самиот гледач да ја доживее и почувствува оваа ментална состојба колку што е можно посилно и веродостојно. Па така, филмот нема праволиниско дејство. Нема иднина, минато и сегашност, туку сè е колекција на измешани сеќавања на Ентони кои се претопиле едни во други. Зелер користи и внимателно испланирани монтажни резови за гледачот неочекувано да премине од еден спомен во друг. Во тие мигови, шокот што го доживуваат гледачите е пандан на оној што го доживуваат лицата со деменција кои исто така не знаат во која секунда ќе преминат во сосема различна ситуација.

Речиси целото дејство се случува во еден стан кој ги има карактеристиките на сите станови во кои престојувал Ентони низ годините, а сет дизајнот (за кој е одговорен Питер Франсис) суптилно се менува во текот на филмот. Мебелот, боите на ѕидот, редоследот на закачените слики… сè е во постојано движење за на крајот гледачот да не знае каде се наоѓа на временската оска, во кој стан, и во кое сеќавање.

Со овие тактики, Зелер ги остава гледачите еднакво дезориентирани како и Ентони. Целиот филм е како непознат лавиринт, а единственото волнено клопче за навигација е исплашен главен лик, заробен и изгубен во своите краткотрајни чувства и сеќавања на кои се фиксира – како ќерка му го гали, како му најавува дека ќе се сели во Париз, како го запознава со различни негувателки итн. Како тој да е демнет од грижата на совест, тагата и осаменоста кои ги чувствува по нејзиното заминување.

„Татко“ ја заслужува славата која ја доживеа минатата година. Беспрекорната глума, генијалниот сет дизајн и иновативната раскажувачка техника се повеќе од доволно причини за да се погледне филмот. Најважно, тој поттикнува разбирање и длабока емпатија со луѓето кои секојдневно се соочуваат со оваа ментална состојба. Преку давање подлабок приказ на деменцијата, филмот исто така го соголува човекот и покажува колку ранлив вистински може да биде. Веројатно, неслучајно се одбира и насловот „Татко“. Збор кој иако има безброј конотации, културолошки е асоциран со стабилност, моќ, рационалност – нешта кои Ентони за жал ги губи.

Филипа Сара Попова

Николина Андова Шопова: Пишувањето ми е чин на емпатија

Разговараше: Наташа Атанасова

Николина Андова Шопова на нашата книжевна сцена подолго време беше позната (само) како поетеса. По двете поетски збирки, „Влезот е од другата страна“ (2013) и „Поврзи ги точките“ (2014) го објави првиот роман „Некој бил тука“ (2018), потоа пак се наврати на поезијата со поемата за деца „Кртот Ѕвездан“ (2020), а од пред неколку месеци можеме да го читаме и нејзиниот нов роман „Естом“, во издание на „Или-или“.

Тоа што ја интересира во животот, ја интересира и во книжевноста. Сака да ги истражува необичните и „фриковите“, ја интересираат ирационалните односи кои знаат да бидат и по малку бизарни и мрачни. А во „Естом“ нурнува и длабоко помеѓу видливото и невидливото.

Внимателно, внимателно каде што се кршат стаклата помеѓу видливото и невидливото, внимателно
(„Естом“)

Николина, каков е твојот однос со поезијата и прозата денес?

Литературата и во прозниот и во поетскиот начин на изразување има потреба од сетилно доживеани слики на надворешниот свет, за низ нив да ја искаже својата трансцедентна смисла. Пишувањето поезија е повеќе прашање на миг, додека прозата, особено подолгите прозни форми како што е романот бара континуитет, време, месеци, години, потполна творечка кондиција. Пишувајќи проза можете да се заиграте, да правите неочекувани излети низ имагинацијата, но принудени сте дисциплинирано да останете дел од играта уште долго време. И приказната бара да останете во неа, таа да биде ваш паралелен свет, паралелен живот. Бидејќи кога ќе поминете некое време во пишување или размислување за романот, кога секојдневно живеете со ликовите и нивните приказни, тие стануваат дел од вас, но и вие на некој начин станувате дел од таа приказна. Таму сте некаде помеѓу нив, како невидливо да чекорите помеѓу вашите ликови. И додека пишувате никогаш не знаете што ќе излезе на крај, дали ќе добиете мртвороденче или суштество на кое можете да му го слушнете дишењето, биењето на срцето, плачот… Поезијата ми е поблиска и како начин на мислење и како начин на изразување, иако границите помеѓу поезијата и прозата се, пред сè, формални граници. Поезијата и прозата се преплетуваат и поврзуваат, и во тој простор нема строги ограничувања, поделби и калапи. Самата поезија бара еден посебен однос кон самиот јазик, ја обновува свежината на перцепцијата и кај мене го буди оној, за мене толку потребен, креативен адреналин. И тоа секогаш е нова возбуда, ново откритие, нов предизвик.

Некаде прочитав дека „Естом“ си го пишувала четири години. Всушност, тоа е периодот од објавувањето на „Некој бил тука“. Ти создаваше ли притисок наградата „Роман на годината“ за дебитантскиот роман? Чувствуваше ли дека мораш да оправдаш нечии (можеби и замислени) очекувања за себенадминување?

Наградите и признанијата се сатисфакција за секој автор, еден вид потврда за важноста на остварениот творечки резултат. За наградата „Роман на годината“ чувствувам, пред сè, благодарност. Не ја сметам за товар и притисок, затоа што кога пишувам, веќе е присутен еден друг притисок – секогаш кога пишувате, се фаќате во костец со јазикот, истовремено се борите против неговите ограничувања и се обидувате најдобро што можете да ги откриете широките полиња на неговите можности, да ги скротите дивите струи на имагинацијата, да ги преведете во јазик искуствата од внатрешните патувања… Во тоа лежи предизвикот кога пишувам, а не во „ловот“ на книжевни награди. На крајот на краиштата, писателот што има порив за пишување ќе ги создава своите литературни светови без оглед на тоа дали признанијата ќе изостанат или не. А сериозниот читател, кога ќе ја истражува книжевноста, нема да се води од книжевните награди како единствен ориентир, затоа што постојат автори на извонредни книжевни дела кои никогаш не добиле формални признанија.

 

Навраќајќи се на „Некој бил тука“, видов дека последната реченица на задната корица вели дека романот „го лови моментот кога болката станува лудило и смрт“. Меѓу другото, ова совршено одговара да се каже и за „Естом“ 😊

Да, но сепак „Некој бил тука“ и „Естом“ се различни, посебни книжевни универзуми. Врските што може да ги воспоставиме помеѓу нив се лабави, а нишката што ги поврзува е тенка. Можеме да зборуваме условно за некаков континуитет во тематска смисла – опсесивноста, ирационалноста, граничните духовни и емоционални состојби кои се на работ на лудилото… Тие координатни точки постојат и во двата романа.

стравував дека никогаш нема да видам некого, ниту, пак, мене некогаш некој ќе ме види
(„Естом“)

Чудачкото е силно присутно во „Естом“. Иако можеби Олег „предничи“, сите луѓе што влегуваат во неговиот живот поминувајќи невидливи тестови, се помалку или повеќе чудаци. Може ли да се каже дека сите ние сме чудаци, со различен степен на проѕирност на нашето чудачко?

И во минатиот роман „Некој бил тука“ и во „Естом“ во центарот се ликови кои живеат во светот на сенките, ликови кои се своевидни „фрикови“, чудаци, кои живеат во светови водени од пориви кои се различни и несфатливи за другите. Дури и во книгата за деца „Кртот Ѕвездан“ малиот крт е своевиден отпадник и уште од самото раѓање е неприлагоден на средината во која е затекнат – не сака да живее во мракот на подземјето, туку се стреми кон светлината. Ѕвездан e еден продуховен бунтовен крт кој не може и не сака да ги прифати наметнатите конвенции. Секое негово спротивставување на стереотипите го носи чекор напред, со секое отфрлање и неприфаќање на авторитетот тој освојува еден нов простор, едно ново парче од слободата. Верувам дека повеќето автори имаат свои опсесивни точки на кои свесно или не, им се навраќаат во творештвото. И дека она што нè интересира во животот нè интересира и во литературата. Отсекогаш ме интересирале тие ирационални односи, помалку бизарни, мрачни… Но да се акумулираат естетските доживувања на светот не значи истиот да се претстави само низ неговата светла и „убава“ страна. Повеќе би сакала една книга или филм да ме вознемири и да ми понуди автентично, интензивно поимање на стварноста, без разлика колку е тоа мачно и тешко, отколку да ме разблажи со неговата слаткост и п(л)иткост.

Ме интересираат таканаречените „чудаци“ затоа што отстапуваат од онаа вообичаена слика за нормата, затоа што имаат поинаков однос кон светот и кон другиот. Би сакала да верувам дека таквите „чудаци“ се и во нас и околу нас. А и пишувањето за мене секогаш е и чин на емпатија, отворање на пат кон другиот, како подобро да го разберам/прифатам другиот, па и себе.

Владимир Јанковски во својот осврт на промоцијата на „Естом“ ќе каже дека ова е „роман за човековите релации во кои доминираат измолкнувањето и недофатливоста“. Некој би можел во тоа да види неможност за меѓучовечка комуникација. Јас го сфаќам како жилавост во борбата за сопствена лична слобода и ослободеност. А ти?

Не би сакала да ги давам „клучевите“ на романот, на читателите да им ги дадам само „лушпите од портокалот“. Сакам текстот сам да стигне до читателот, а јас од оваа страна можам само да дадам некои асоцијации и да оставам отворени прашања. Наполно се согласувам со Шулц кога вели дека во делото сè уште не е пресечена папочната врска со целоста на нашата проблематика, таму сè уште кружи крвта на тајната… Во филозофската интерпретација имаме само анатомски препарат, испаран од целоста на проблематиката. Кога би го соголила романот, би му ја уништила магијата на доживувањето на потенцијалниот читател, како и на оние кои веќе ја имаат прочитано книгата.

Олег вџасено ја погледна како да видел сениште, преплашен од сопственото лице што го виде во нејзиното.
(„Естом“)

И пантомимичарот Олег, и гатачката Силва, и сите уметници влечат конци од невидливото и си играат правејќи можни светови исткаени од илузија и реалност. Илузија е или реалност дека оваа игра живот значи за човекот?

Кога Олег чувствува потреба за цигара го изведува ритуалот на пантомимичарски движења на пушење – палење на невидливата цигара со запалка, вовлекување и испуштање на чадот, во траење од неколку минути, точно онолку колку што ѝ е потребно на една цигара да догори. Но и покрај тоа за себе вели дека е сè уште зависник од цигарите. Неговиот свет е секогаш некаде помеѓу симулациите на она што го нарекуваме „стварност“ – како дете, на рекламата за соковите на „Фруктал“, кога на телевизискиот екран „паѓа“ јаболкото од дрвото, тој ја подава раката под телевизорот за да ја земе, потоа со сласт ја јаде и уредно го фрла невидливиот огризок во ѓубрето. Кога со неговата пријателка ги хранат гулабите во паркот, таа им рони кифла, а тој прави движења со рацете и прстите како да фрла нешто на земјата, но тие повеќе се собираат околу него и ги колваат невидливите трошки. Посебен е односот кон неговата девојка Ева затоа што тој истовремено се среќава со двете Еви – онаа која „вистински“ постои, и „онаа невидливата во чие тело можеше да направи да исчезне и неговото“. Кога го напушта својот дом и се сели во Софија, на Олег најмногу му недостасуваат звуците – крцкањето на креденците, на скалите во куќата, звукот на машината за шиење на баба му… За него е секогаш повозбудливо и попривлечно она што не може да се види. Во неговиот свет на пантомимичари, акробати и голтачи на пламен, Олег е всушност оној што оди по жица и се држи за воздух обидувајќи се да ја задржи рамнотежата помеѓу неговите два света, светот на видливото и светот на невидливото, оној свет во кој, меѓу другото, нештата се недофатливи, посакувани или засекогаш загубени. Како што и многу од луѓето живеат трудејќи се да ја задржат таа рамнотежа, нели?

Фотографии: Игор Тодоровски

 

Работете на себе и патот до успехот ќе биде ваш! Сибел Бајрам, наставничка по англиски, магистер по менаџмент на човечки ресурси

Сибел Бајрам е успешна, инспиративна 27-годишна жена од Скопје. Таа е магистер по менаџмент на човечки ресурси, претседателка на Здружението на Ромки „Лачо Диве“ и наставничка по англиски јазик во основното училиште „26 Јули“ во скопската населба Шуто Оризари.

Како припадничка на ромската етничка заедница, сиот живот се соочувала со препреки и дискриминација додека се градела во успешна млада личност, професионалец и борец за правата на Ромките. Вели дека за сè требало да вложи три-четири пати повеќе – учење, труд, посветеност, мотивација, решителност за да биде на некое приближно еднакво ниво со останатите. Сибел Бајрам е успешна, инспиративна 27-годишна жена од Скопје. Таа е магистер по менаџмент на човечки ресурси, претседателка на Здружението на Ромки „Лачо Диве“ и наставничка по англиски јазик во основното училиште „26 Јули“ во Шуто Оризари. Кога би требало да избере која европска младинска цел најдобро би ја опишала, Сибел без размислување одговара – еднакви можности за жените и девојките од малцинствата. Таа е дел од проектот Future for Europe.

Како Ромка во животот се соочувала со секакви препреки и проблеми.

– „Се чудеа како може толку млада Ромка да биде толку успешна и образована, како некоја на 26-27 години сè уште не е во брак, иако сега веќе неколку месеци сум омажена.“ – вели Сибел низ насмевка.

И нејзините сограѓани Роми и претставници на другите заедници се чуделе како нејзините родители толку многу вложувале во своите две ќерки да се образоваат, да дипломираат, Сибел да магистрира и да основа организација.

Се чудеа како мојот, за жал, сега покоен татко, кој беше херој и заедно со мајка ми моја мотивација и поддршка за сè во животот, вложуваат во девојчиња, а тие нели биле за „туѓа куќа“.

Меѓутоа, јас сум пресреќна што растев во семејство со поинакви сфаќања, семејство каде жената, девојката се вреднува многу, се почитува, се сака и ѝ се дава висока поставеност во семејството. Нашите родители вложија сè за бидеме успешни, конкурентни, примерни и дами за почит во нашето општество. Јас вечно ќе им бидам благодарна и горда што израснале такви прекрасни личности! – вели Сибел.

Таа верува и многу сака девојките и жените од малцинските заедници, како што е нејзината,  ромска заедница, да имаат повеќе права, пристап до најосновните услуги и потреби, да бидат еднакво третирани во општеството, да се цени нивниот труд, образование и експертиза и како такви со нивната конкурентност и струлност да бидат консултирани во процесите на носење политики кои директно ги засегаат нив, меѓутоа и останатите девојки и жени. Да не бидат дискриминирани во здравството, образованието, вработувањето и слично. Сибел длабоко верува дека е време секоја единка да се третира еднаква со останатите, со респект, разбирање и толеранција.

Ако сакаме некаков еквилибриум, мораме сите да се трудиме, да се почитуваме и да си помагаме. Само така ќе успееме да креираме вистински инклузивни општества, а не само „инклузивни општества“ на парче хартија. Верувам во изреката „Кога се сака сè е возможно и сè може да се постигне!“ – категорична е Сибел.

Таа е среќна што може да работи со деца. Презадоволна е со својата работна позиција – веќе пет години предава англиски јазик на основците во Шуто Оризари. Сибел вели дека предизвикот е голем да се работи со мали деца и со тинејџери. Но, нејзината решителност, посветеност, позадинска експертиза ѝ даваат поттик, мотив секој ден сè повеќе и повеќе да ја сака својата  професија. Таа се труди нејзините часови да бидат поразлични и секогаш кога има можност за дискусии тие да се искористат разумно, да се вклучуваат учениците и да разговараат за своите проблеми, потреби и желби поврзани со конкретната тема што се обработува.

Така развиваме критичко размислување, меѓутоа и блискост, доверба и децата повеќе го сакаат предметот што треба да го изучуваат 9 години. Децата секогаш ме пречекуваат со насмевки и прегратки и секогаш со нетрпение ги очекуваат часовите по анлиски јазик, бидејќи секој час се случува нешто ново што е важно, меѓутоа и интересно и корисно за нив. – објаснува Сибел.

Таа е изненадена и почестена што нејзините успеси, ангажмани и посветеност во работата со заедницата, со децата и како активистка, некој ја препознал и ја поканил да биде дел од проектот Future of Europe каде се вклучени успешни млади луѓе. Сибел е благодарна на Europe House Скопје за нивната инклузивност и оддавање почит на сите млади кои на различни начини се успешни во своите дејности и занимања и се надева на идни, успешни соработки.

Периодов нејзината организација е фокусирана на запишување на нивни активистки во средните училишта и им помагаат на матурантките при избор на соодветен факултет и пополнување на сите потребни документи. Од септември со полна пареа продолжуваат со нови активности и многу патувања низ градовите во нашата земја каде што имаат активистки.

Ќе работиме на кревање на свеста, помош, мотивација и поддршка за она за што ќе утврдиме дека им е потребно. Тука сме за нив, така било до сега, така и ќе продолжиме понатаму. Секоја една е вредна за почит! – вели Сибел.

За неа огромно задоволството е да се работи со девојки и жени од различни возрасни групи. Честопати е многу емотивно, меѓутоа и предизвикот е голем.

А јас сум личност која не се откажува. Сакам да помагам и да ги мотивирам да бидат успешни, економски независни, горди, конкурентни млади девојки. Ако работат на себе, патот до успехот сигурно ќе биде нивен!

Тошо Филиповски: Работам за да имаме критичка младина

Разговара: Наташа Атанасова

Сите што го знаат Тошо Филиповски, знаат со каква љубов, страст и упорност го работи тоа што го сака. А тоа што сака е – сè што е поврзано со македонската рокенрол музика. Интервјуво со Тошо го договаравме уште за време на Саемот на книгата на почетокот на мај, ама нè фати летната раздвиженост и дури сега успеавме да го направиме. Поводот, секако, беше и остана неговата одлична монографија „Мизар – откровенија 1981-2021“.

Морам да кажам дека многу ми е мило што монографијата за „Мизар“ веќе е распродадена, затоа што станува збор за значајно издание и за нашата музика и за нашата култура. Колку си задоволен од приемот на книгата кај публиката?

Книгата е речиси распродадена, иако имам уште неколку примероци кои ќе ги зачувам за пријатели за кои знам дека не земале, а веројатно ќе сакаат. И не се продаде така лесно, и покрај тоа што станува збор за мал тираж од 400 примероци, во кој ги печатев последните две книги, „Мизар“ и „Македонски рок времеплов“. „Македонска дискографија – винили (1958-2019)“ беше во 800, а од „Македонската рок енциклопедија (1963-2018)“ направив 2.000 примероци, кои сè уште се продаваат.

Чувството секако дека е убаво. Бидејќи одам на принцип на преднарачка, однапред можеш да видиш колку „фанови“ имаш, да го почувствуваш пулсот на публиката. И јас сум задоволен од тој момент, затоа што половина од тиражот оди на преднарачки и на некој начин уште од старт можеш да покриеш одреден квантум на финансии за печатењето. Сето тоа што се продава подоцна ми е хало-ефект на тие првични моменти, односно постепено дознаваат и други луѓе и сакаат да имаат примерок.

Човек кога ќе земе само да ја листа книгата, се зачудува од изобилството на фотографии, исечоци од весници, плакати итн. од просторите на цела Југославија, од четири децении. Кога си почнал да ги собираш и најмалите работи за „Мизар“, насетуваше ли дека денес ќе го направиш ова?

Собирам од раните детски денови, ама тогаш тоа беше фасцинација или страст кон музиката и неможност да бидеш директен учесник на таа сцена. Јас сум роден и одраснат во Кочани, што е 120 километри одовде, од Скопје, што и тогаш и сега е центарот на културните и музичките збиднувања. И како дете од провинција, она што максимум можеш да го правиш е да ги следиш списанијата кои тогаш ги имаше во поголем број, па си сечеш дома слики и си правиш албумчиња, собираш информации и знаеш на што си посветен.

Иако тогаш собирањето не беше со таква намера, годините си одеа и кога дојдов во Скопје кон крајот на 80-те, како клинец кој сака да биде дел од таа приказна, веднаш се вклучив во сцената како новинар. Е, тогаш веќе секоја информација ми се наоѓаше за телевизиските и радиоемисиите што ги правев.

И некаде при крајот на 90-те, кога Перо Јањатовиќ дојде за промоцијата на неговата „Екс ЈУ рок-енциклопедија“ во Скопје, на која имав среќа да му бидам модератор, му кажав: „Сето ова е супер, но ти недостасуваат македонски бендови. Ама си ми инспирација и еден убав ден, здравје, ќе направиме македонска рок енциклопедија за да ти покажам и тебе, и на македонската, и на југословенската јавност дека македонската сцена не се само два-три бенда, туку дека е многу поголема“. И оттогаш почнав интензивно да собирам материјали, веќе со јасна цел дека еден ден ќе завршат во енциклопедија. Дваесет години беа потребни за да созреат условите и во 2018 да ја направам „Македонската рок енциклопедија“. Имам поминато извонредно многу време во собирање материјали, и тие материјали постојано ги конципирам во одредени идеи за некои наредни книги, а и за да ги надополнувам недостатоците. Нормално, имам некомплетни и непроверени информации за одредени бендови, ама посветувајќи се на одредени теми за овие четири книги полека го подзатворам тој мозаик наречен македонска рокенрол сцена. Сепак, уште многу камчиња ми требаат и ги барам во меѓувреме.

За „Мизар“, конкретно, колку време ти требаше да ги надополнуваш камчињата од нивната приказна?

Па не многу. Приказната за „Мизар“ ја знам ако не од самите почетоци, тогаш од нивното второ откровение во `86 година, кога почнаа да стануваат тоа што се. Но знаев и дека имам многу „дупки“, а сакав да ги забележам сите нивни концерти, сите снимки што ги направиле и на проби, песните што ги свиреле на концерти, сите можни луѓе, а тоа се повеќе од 50, кои поминале низ „Мизар“…

Сакав сето тоа до најмала ситница да биде заокружено и да најдам колку што е можно повеќе фотографии, знаејќи дека самите членови на бендот или неговото јадро, не се многу „марливи“ за да ги собираат и чуваат. Така што, во старт ја тргнав приказнава со собирање информации од југословенските простори, со контактирање луѓе за кои знаев или претпоставував дека биле во некаков контакт со „Мизар“ низ годините, како фанови, новинари, промотери, фотографи и дека е можно да имаат сочувано материјали по приватни фиоки. Ми беа потребни неколку месеци за да ги убедам луѓето да копаат по своите архиви и на крај резултатот се тие стотина фотографии, исечоци од списанија, плакати… кои никогаш досега не биле објавени. Сите дупки ги пополнив со информации, така што 95% сум сигурен дека монографијата на „Мизар“ е релевантна.

Какви беа реакциите од сите „Мизаровци“ кога ја видоа книгата?

Сите знаеја дека работам на тоа, затоа што на секого му се обратив за материјали и информации. Ама целосно ја видоа книгата дури на промоцијата. И мислам дека сите од нив беа задоволни, т.е. оние коишто дојдоа, затоа што некои се починати, некои во странство, некои од приватни причини не можеа да присуствуваат, но барем половината беа таму. И не гледам причина зошто да не бидат задоволни. Самата монографија, во принцип, е споменик за нечиј придонес во културата на едно општество, така што приказната за „Мизар“ и според мене, и според многумина пријатели е одличен споменик за едно време коешто за жал веќе не го живееме, ама оставило сериозна трага во формирањето на глобалната слика за македонската култура и македонскиот идентитет.

Во книгата објаснуваш дека 80-те, првата деценија на „Мизар“, се „години кои навестуваа промени во општеството, некое ново и креативно будење на прогресивната младина“. И, да, се јакне националната свест, Македонија станува самостојна, но тој силен спој на светските текови со исконски македонското оттогаш нема да го видиме пак на сличен начин во музиката. Зошто е тоа така?

Да, и особено оној поджанр на рокот, готик рок, дарк музика, што „Мизар“ во тоа време почнуваат да го воздигнуваат на овие простори, тоа ги прави уникатен бенд и на просторите на некогашна Југославија. Иако малку задоцнија во однос на светските текови, тие го фатија моментот на експанзија на тој готик и дарк звук во светот, кога беа актуелни „The Sisters of Mercy“, „The Mission“, „Bauhaus“. „Мизар“ се автентичен одговор на светскиот dark movement, а притоа не се копија. Она што го антиципираше во прашањето – тие се доволно автохтони за домашното поднебје, што ги направи интересни, компаративни и конкурентни на светскиот пазар. Друга е приказната зошто не успеаја на тој светски пазар – такви беа условите и вината не е најмногу кај нив, иако и кај нив е нормално, меѓутоа се тотално споредливи со кој било светски бенд во тоа време.

Такви се и реакциите на луѓето од страна, бендови, новинари, промотери кои успеале да ги видат ние тие неколку години – дека имаме светски производ. Toa што во основата го имаат православниот момент со византиското пеење, кој е доста автентичен, па баратањето со темите од минатото, од историјата, па фолклорниот момент – сето тоа во светски рамки му дава една поинаква, побогата слика на глобалниот дарк готик звук.

Ги прошируваат можностите на жанрот.

Ние сакаме така да гледаме, а веројатно и така е. Експертите што го проучуваат тој жанр во светски рамки велат дека подоцна имало такви обиди за имплементирање на локалното, на етно моментот во генералните постулати на дарк готик музиката, меѓутоа дека тоа не функционирало толку. Па, се испоставува дека православието и византискиот момент ја даваат таа длабочина, продуховеност, која не е постигната ни на просторите на Југославија со обидите да се направи сличен готик-производ со католичката традиција. Да не биде дека сум субјективен, и многу колеги новинари од некогашните југословенски простори велат дека само кај нашите „Мизар“ и „Падот на Византија“, па и кај „Тело-наука совршена“ и „Клеопатра“, тој момент совршено функционира.

Во една изјава велиш дека луѓето што се занимавале со рок музика никогаш не те разочарале, дека се сè тоа добри луѓе. Рокот ги прави луѓето добри или добрите луѓе го прават рокот?

Таа изјава јас поинаку ја толкувам. Во суштина, ме разочарале и тоа како, особено луѓе кои потекнале од тоа рокенрол милје па заглавиле во политиката. Занимавањето со критичка култура во пубертетските денови, а рокенролот е тоа: критика на живеењето и тоа без табуа, космополитизам, согледување на нештата онакви какви што се реално и, пред сè, бунтовност којашто сметаме дека на секој млад човек треба да му е тука – сето тоа треба да те направи подобар човек. Да не зборувам за ред и дисциплина… Иако рокенролот генерално е бунт, во општества каде што сè е импровизација, за да имаш рокенрол бенд и да создаваш музика, мора да имаш ред кога се прават пробите, снимањата и да бидеш самодисциплиниран.

Со голем број луѓе со коишто сум разговарал сега, кои го живееле тој живот во 70-те, 80-те, па и 90-те, а кои денес имаат свои бизниси, работат на факултети и се општествено-одговорни луѓе, кажуваат дека тоа многу им помогнало подоцна за развивање на кариерата и дека ги направило подобри луѓе. Поинаку гледаат на нештата од денешна возрасна перспектива, подобро прават проценки, немаат табуа, стереотипи… А таа бунтовна енергија сметам дека секој млад човек треба да ја поседува. Ако сакаш подоцна да станеш личност со квалитети, мораш да го имаш тој критички однос, тоа критичко размислување. Не можеш да ги прифаќаш работите така како што ти се медиумски дадени без да имаш свој сопствен став кон тие нешта. Токму на тоа мислев кога ги поврзував рокерството и добрината. И оние што се во политиката, доколку би ги применувале тие постулати од нивниот рокенрол живот кој како млади го живееле, тогаш не би забранувале, би се потрудиле да овозможат слобода на говорот, слобода на медиуми, пристап на младите бунтовни деца до соодветна прогресивна содржина, ангажираност кон јавниот сервис и јавните медиуми за тие да продолжат да продуцираат не медиокритети, туку идни генерации со свест, со став кон нештата.

Каква е поврзаноста на музичката култура и културата во едно општество – каква била порано, а каква е сега кај нас?

Ова е, малтене, прашање за есеј. Ќе одговорам низ призма на мојот начин на живеење во 80-те и особено 90-те, кога интензивно ги живеев и учествував во создавањето на културниот музички живот во Скопје, особено во она што се нарекува андерграунд алтернативна сцена. Целата таа културна сфера, а со неа и музичката, која даваше некаква критика, влијаеше на подобар, подинамичен општествен живот во Македонија.

Сега го немаме тој медиумски простор на изразување и сè е сведено на некоординирани културни акции во коишто нема многу ангажираност, a и оној мал процент на ангажираност во тие културни изблици просто е намерно незабележан. Немаме специјализирани списанија, имаме дневни весници во кои културата е рубрика за да се учат новинари кои подоцна би биле политички новинари, со извинение кон оние малку што останаа и коишто со сето срце се грижат за следење на културниот живот, притоа давајќи некоја ангажирност или искажувајќи критичка мисла кон она што се прави на еден пософистициран начин, а не на бруталниот политички начин, кој се сведува на препукувања меѓу партиите и не е реална критичка опсервација на начинот на живеење. Културата го дава тоа префинето, софистицирано и убаво и оние што сакаат можат да ја сфатат поентата и да се потрудат да ги сменат нештата.

Затоа, сметам дека 90-тите беа подобри. Го имавме тој почетен ентузијазам, адреналинот и енергијата кај тие што ја создаваа културата и кај оние кои пишуваа за тој културен живот или го промовираа. И медиумите кои тогаш ја почнуваа својата приказна несвесно дозволија пробив на урбаниот културен момент во своите програми, за бргу потоа да сфатат дека е подобро тие работи да се остават на страна и да се занимаваат со политичко профитерство, комерцијализирање и не знам да го кажам финиот па ќе го кажам грубиот збор – со отапување на народот колку што е можно повеќе. Ќути си, трај си, прај си и не дигај галама – тоа станавме.

Можат ли „Мизар“ на денешните млади луѓе да им бидат тоа што ти биле тебе и на луѓето од твојата генерација, да го имаат истото влијание?

Не би сакал да бидам нешто критичен, меѓутоа зависи од периодот што ќе го слушнат. „Мизар“ низ тие четири децении минаа низ многу фази, иако генерално во основата го имаат тој дарк готик звук. Периодот што мене ми значел најмногу е оној со мистичноста, тајновитоста и длабочината од 80-те и 90-те години. 2000-те со Горан Трајковски и подоцна со повторното враќање на Горан Таневски се веќе нешто сосема друго. И денешниот состав се надевам дека ќе си има свој придонес. Сакам да верувам дека е така и сакам да го забележам тоа на терен. „Мизар“ за жал многу ретко настапуваат и во оваа постава и не знам колку од публиката којашто ќе дојде и ќе се пронајде во тие песни, бидејќи сега е друг изведувач. Не сум многу сигурен дека можат да направат такви „пореметувања“ какви што мене ми направиле во мозокот. Сега такви се околностите – прво, младите нема каде да ги слушнат, ќе мора од родителите да бараат цеде…

Ама ги имаат „Јутуб“, „Спотифај“. На интернет има сè, па кога ќе се навлечеш на некој бенд, можеш да потонеш во тоа море од информации и тоа целосно да те обземе. 

Е, јас не можам ни да замислам како би можело со гледање на „Јутуб“ да се предизвика револуција во главата. Дополнително, кој ќе те насочи таму? Иако за мене магијата биле телевизијата, грамофонот, касетофоните, би ја прифатил интернетот со „Јутјуб“ и „Спотифај“, ама мораме да имаме насоки. Затоа цело време инсистирам дека јавниот сервис мора да ги отвори своите врати за емисија што ќе ги сублимира нештата што се случуваат во државата. Јас зборувам за музиката и за рокенролот, а тоа би требало да е општо за културата и таа емисија на младите генерации да им ги дава насоките. А потоа, кога ја имаш основната информација, лесно е со интернетот.

Направи голема турнеја низ Македонија со монографијата за „Мизар“. Имаше ли можност да разговараш со млади луѓе низ другите градови?

Јас не сум задоволен од турнејата. Многу повеќе патував со „Рок енциклопедијата“, а со другите две книги фати короната и немав многу можности. Со „Енциклопедијата“ отидов до Белград, а сега со „Мизар“ до Загреб и Риека. Но, сакам приказната за рокенролот да стигне со секое, и најмало место во Македонија. Затоа, сега кога одев да ја промовирам „Мизар“, ги носев и сите други книги. Моите промоции се и некој вид трибини за ситуацијата во македонскиот рокенрол. Разговараме за тоа како можеме да ја подобриме ситуацијата и како да не биде сè централизирано. Ако јас и многу други луѓе сме морале да доаѓаме во Скопје за да ги консумираме убавините на културата и на музиката, можеме да се потрудиме барем во некои идни времиња да ја дисперзираме таа културна понуда и во внатрешност за да не се чувствуваат хендикепирани младите што растат таму и кои верувам дека имаат силен потенцијал културно да се изразуваат и сакаат да бидат поинакви личности, со поинакви видувања и сакаат оваа држава да ја направат подобра.

Сметам дека е недозволиво за градски средини, кои имаат културна инфраструктура – објекти и институции, да произведуваат и да нудат толку мала и толку слаба програма. Еден-два настана месечно во град со 30 или 50 илјади жители се множи со нула, еднакво е на статистичка грешка, а не на организирана културна понуда финансирана од државата. Затоа нашите сограѓани нема каде да излезат, па сè се сведува на „рекла-казала“ седење по кафулиња, кафеани и озборувања. Ниедна градска средина не заслужува таков начин на живот!

Институционално добиваш минимална, речиси никаква поддршка за твоите книги. Но затоа имаш огромна поддршка од луѓето околу тебе што неизмерно го ценат тоа што го правиш. Не велам дека треба да бидеме рамнодушни на рамнодушноста на институциите, но мило ми е што пријателите се тука секогаш да најдат начин квалитетот да види бел ден. Како го доживуваш ти ова?

Кај мене битката е точно во таа насока. Од почетокот, за да стигнам до „Енциклопедијата“, 5-6 години работев на барање средства за истражување и за објавување. Со години упорно бев одбиван, за во 2018 година да добијам финансиска поддршка од Министерството за култура. Кога ја завршив книгата, мислев дека мојата работа е препознаена и дека постојано ќе бидам поддржуван за да продуцирам барем по една книга годишно. Арно ама, секоја година одново ги имам истите породилни болки. Или енормно ќе го скратат буџетот и ќе добијам средства колку за една збирка поезија или, како лани, нема да добијам никакви средства.

Од друга страна, пак, да, објавувањето на „Енциклопедијата“ ми ја зголеми довербата кај пријателите, кај луѓето кои ги споменав на почетокот на муабетот: доктори, директори, професори на факултети, сериозни луѓе со свои професии, за кои сметам дека занимавањето со рокенрол ги направило квалитетни луѓе. Тие не заборавиле на рокенрол приказната и ми ја даваат нивната поддршка.

Ама, иако за секоја нова книга и моралната и финансиската поддршка од нивна страна се сè поголеми, јас сè уште сметам дека зад вакви дела мора, ама мора да стои Министерството за култура, односно печатот на мојата држава. Овие книги не се белетристика и не ги правам за да заработувам. Овие книги се траен влог за културниот идентитет на оваа држава, за генерациите што ќе доаѓаат, тие се белег на едно време и белег на 5-6 децении континуирано создавање на рок-музика во Македонија. И инает сум. Иако ме одбија од Министерството, сега повторно ќе конкурирам и повторно инсистирам на нивната поддршка на оваа приказна. Сите нови министри и министерки мора да сфатат дека самите се минливи и дека треба да им биде гордост ако стават едно камче во мозаикот на културата и на тој начин да бидат запаметени, а не да извадат три камчиња и уште малку да ја осакатат и онака растурената слика на македонската култура. Нека се да ги средат институциите да си ја работат работата, да продуцираат квалитетни настани и нека не нè приморуваат секоја година да се молиме за трошка од буџетот кој сите го полниме.

Хроничарот и борецот во тебе очигледно не спијат 😊. Што да очекуваме од тебе во иднина?

Мене многу работи во однос на рокенролот ме интересираат, не е само пишувањето. Во последниве години се занимавам со издаваштво на винили, со цел аудиодокументирање на македонската музичка рокенрол историја. Имам издадено 7 винили, од кои  голем дел се компилации од снимки од различни бендови кои никогаш не се нашле на носач на звук. Тука е Macedonian dark wave 1985-1989, со снимки од 9 македонски готик бендови, па компилацијата Колку гласно морам да викнам за да ме чујат, со актуелно ангажирани бендови кои имаат нешто гласно да кажат.

И, и понатаму собирам сè што е поврзано со македонската музика: флаери од концерти, плакати, маички, снимки, сè што се може… Сето тоа е за да ми користи во процесот на истражување за некои следни книги, меѓу кои е и биографијата на Горан Трајковски, на која работам во моментов, но и за во блиска иднина да ја реализирам мојата поголема идеја – музеј, архив или центар за истражување и дигитализација на македонската рокенрол музика. Тоа е нешто на што сериозно работам и сметам дека оваа држава треба да има таква институција, онака како што ја има Кинотека или Институтот за фолклор.

Догодина се заокружуваат шест децении од почетокот на рокенролот во Македонија и тоа огромно аудиобогатство мора да биде институционално згрижено. Засега е згрижено само она што е официјално објавено, ама тоа е само 0,1% од вкупното аудиобогатство што е реализирано во Македонија. Сите артефакти, постери, официјални изданија, облеки, гардероби, гитари… од сето тоа сакам да направам музеј што секој турист што доаѓа во земјава ќе може да го посети. Во моментов мојата куќа во Кочани веќе е мал музеј со сите мои работи што сум ги собирал низ годиниве. И затоа сакам тој музеј да биде во Кочани, каде што ќе се чува соодветно сè што е хартиено и нема да стравуваме дека ќе се уништи и дека за век и веков нема да имаме примерок од нештата.

Фотографии: Наташа Атанасова

Висар Мехмед, музичар, диџеј, графички дизајнер: Никогаш не дозволувајте да ви ја одземат слободата

Висар отсекогаш знаел дека сака да се занимава со креатива работа. Тој е дел од проектот Future of Europe кој беше изложен во East Gate Mall

Тој е музичар, диџеј, графички дизајнер. Вели: „Никогаш не дозволувајте да ви ја одземат слободата“! Висар Мехмед својата креативност ја изразува преку повеќе уметнички имиња кои се дел од неговото алтер его. Како диџеј настапува под името Aka Thesuar, како дрег-кралица под името Вера Вендета. На прашањето која младинска европска цел најдобро го опишува, тој вели: ментално здравје и добросостојба. Мехмед е дел од изложбата Future of Europe отворена во East Gate Mall.

Висар отсекогаш знаел дека сака да се занимава со креативна работа. Родителите инсистирале да студира медицина и да стане доктор или да работи професија од која добро ќе заработува. Но, тој сонувал да стане музичар. Како дете замислувал дека свири гитара, но бидејќи е левучар, тешко успевал да го совлада инструментот.

– Бев одлучен да се запишам во средно музичко. Така почнав подобро да се разбирам себе си… односно колку што може млад човек на 15 години да се спознае себеси… – вели Висар.

Дошло време да се запише на факултет. Сметал дека со Факултет за музичка уметност нема многу да постигне, бидејќи не сакал да биде професор по музика, туку да се занимава со други нешта. Решил да студира графички дизајн и за кусо време сфатил дека визуелните работи му лежат, дека е многу креативна личност. Додека студирал почнал да создава авторска музика.

– Беше штета да ги отфрлам тие 4 години поминати во музичко, па почнав да користам мултимедијални програми. Во тоа време бев вљубен, но ми беше скршено срцето. Таа болка почнав да ја преточувам во музика што ја споделував со моите најблиски. Имав преубав фидбек и бев охрабрен да продолжам со музика. И така го направив мојот прв албум – вели Висар.

Во средно научил да свири клавир што многу му помага во создавањето музика. Стилот никогаш не му е статичен – почнал со дарквејв, па експериментирал со трипхоп. Сега се обидува да создава мејнстрим музика. Бидејќи студирал графички дизајн, овие искуства ги искористил за визуелните ефекти што ги прави сам. Вели дека тоа му е полесно, зашто во Скопје е тешко да се соработува со други артисти.

– Сите сме во креативна криза кога се работи за соработка. – вели Висар.

Првиот самостоен настап му бил во 2018 година во Музејот на современата уметност во Скопје. Таму го промовирал првиот првиот албум. Вели дека оваа промоција за него била ослободување, бидејќи до тогаш се плашел да каже како се чувствува.

– Тој настан ми го промени животот, ме охрабри да бидам најквир уметник што можам да бидам. Ме гледаат чудно, како изгледам, пеам, врескам, скокам, сè може да биде дел од мојот перформанс. Немаше многу луѓе, но тие што беа, беа моите најблиски. Мило ми е што мојата фамилија беше таму за да сфати кој сум. Понекогаш зборовите не се доволни, требаше во живо да видат кој сум и што работам. Затоа уметоста е совршен начин на комуницирање. – вели Висар.

Вера Вендета е едно од неговите алтер-ега, а се случило кога имал криза на идентитетот, кога трага по себеси, сè додека не сфатиле дека е квир. Со блиските со кои работел во тоа време сфатиле дека во Скопје нема дрег-култура, па ја формирале првата дрег-куќа и го организирале првото шоу.

– И дотогаш сум настапувал, но ми беше првпат во улога на пренагласена верзија на жена. Уживам кога сум Вера Вендета. Преку нејзиниот лик можам да правам нешта што не можам како Висар или Aka Thesuar. Таа има друга моќ, моќта на другиот пол, тогаш сум друга персона. Мислам дека тоа е многу кул и многу е забавно. Целата дрег-уметност е експлицитна и верувам дека на стрејт луѓе им е многу драматична. Но, верувајте, не правиме ништо невообичаено, станува збор за глумење. Ако актерите работат по скрипта, сценарио, јас сам го измислувам и креирам ликот. – објаснува Висар.

Тој смета дека квир-културата во Скопје постои во некој мал процент, но тоа е разбирливо бидејќи овие луѓе доаѓаат од маргинализирани групи. Сепак, смета дека ако не преземат нешто, би постоеле без никакав причина.

Затоа почнавме иницијатива за нешто што ќе биде зачеток на квир-култура. Не дека не постоеше, но беше повеќе во делот на активизам, многу статичен и не беше забавен. Постоеше на семинари, на панел дискусии. За мене квир-културата е една од најважните супкултури, зашто можам на свој начин најдобро да се претставам тоа што сум. Не е само Вера Вендета, туку и Aka Thesuar и Висар, сето тоа сум јас. – вели Висар.

„Балерина“: Конвенционална и сентиментална, но безвременска приказна

Да живееш значи да се бориш. Овие зборови отсекогаш биле неисцрплив извор на инспирација во уметноста. Особено во рамките на филмската индустрија се чини дека приказните кои ја обработуваат таа тематика секогаш ќе имаме прилика да ги проследиме на големото платно. Како една од поновите интерпретации се јавува „Балерина“ – детскиот авантуристички анимиран филм  со дебитантна проекција во 2016 година. За разлика од Црн лебед (2010), меланхоличен игран филм за патот до успехот во балетскиот свет, „Балерина“ ја претставува посветлата страна на тоа што значи да се биде дел од таа индустрија.

Филмското дејството се случува во деветнаесеттиот век. Фелиси (Ел Фенинг) е сираче од рурална Бретања, која откако знае за себеси има сон да стане професионална балерина. Земајќи ги предвид нејзините услови тоа се чини речиси невозможно, но таа не е сама. Покрај себе го има Виктор (Дејн ДеХан), нејзиниот најдобар другар, со чија помош успева да избега од домот за деца и да замине за Париз. Таа одеднаш се наоѓа во целосно нова и непозната средина, што само по себе и претставува преголема пречка на патот кон остварување на своите сништа.

Појавата на нов лик во приказната, Одет (Карли Реј Џепсен) и поврзаноста која таа ќе ја има со Фелиси, како нејзин идол, заштитник, па дури и тренер го прави „Балерина“ дел од групата клише филмови од типот на „Девојка од милион долари“ или пак „Карате кид“. Како и во останатите филмови од овој суб-жанр од една страна го имаме класичниот „андердог“, а од друга страна нејзиниот ментор со чија помош воспоставува дисциплина и стигнува до поставената цел. Ова го прави филмското дејство лесно предвидливо, лишувајќи ја публиката од чувство на неизвесност за судбината на протагонистот.

Уште една слабост на филмот е анимацијата во моментите на несовпаѓање на движењето на усните со она коешто го слушаме дека се изговора. Интересно е дека во многу од  сцените е доста очигледно дека анимираните ликови нецелосно ги изговараат зборовите, што придонесува до неприродноста која ја гледаме на екранот.

3 – Д техниката на анимирање е сепак вешто употребена во танц сцените. Ова е еден од ретките анимирани филмови во кои толку реалистично се претставени танцовите чекори и фигури. Режисерите очигледно сакале да стават посебен акцент на танцувањето, така што за поуверлива реализација на кореографиите стапиле и во соработка со членови на балетскиот ансамбл од Националната опера.

Збогатувањето на актерската екипа со Меди Зиглер (поранешна натпреварувачка танчарка) во улога на Камил, една од антагонистките, му додава нова димензија на филмското дејство. Покрај нејзините актерски вештини кои јасно се истакнуваат иако нема искуство колку своите колеги (Ел Фенининг, Мел Брукс или пак Кејт Мекинон), она со кое таа навистина придонесува кон актерската изведба е нејзината танцова позадина.

И покрај бројните пропусти, вниманието посветено на што е можно пореалистично структурирање на приказната го прави овој анимиран филм вреден да се погледне. „Балерина“ е ода за борците меѓу нас кои не се откажуваат. Ова е филм кој секој треба да го погледне, особено во овој свет каде што се заборава дека до ѕвездите се стига преку трњето.

4/5

Евгенија Арсова

Маја Стојковска, уметница што изработува накит: Кога електронскиот отпад добива втор живот

Маја веќе десет години активно работи со реупотреба на материјали, а нејзината последна колекција е целосно изработена од електронски отпад. Таа е една од инспративните млади луѓе вклучни во проектот Future of Europe на Europe House Skopje.

„Тоа што е ѓубре за еден човек е богатство за друг.“ Ова е мотото на младата уметница и дизајнерка на накит Маја Стојковска која им дава убавина, всушност втор живот на нештата што завршуваат на отпад. Откако памети, има интерес и љубов кон накитот. Се сеќава на првите обиди да направи ѓерданче со редење мониста или алка со моделирање во глина. Па следувале години и опити со различни материјали и техники. Дел од нив ги совладала самостојно, а дел и како чирак кај еден мајстор во Старата скопска чаршија.

Маја е една од инспративните млади луѓе вклучни во проектот  на Europe House Skopje, во чии рамки беше отворена изложба во East Gate Mall. Од младинските европски цели, таа ја одбра „Одржлива зелена Европа“. Свесна дека нашата планета има исцрпни ресурси таа е децидна дека нашата активност мора да ги почитува еколошките граници за да избегнеме последици што може да го загрозат целиот живот на планетата.

Маја веќе десет години активно работи со реупотреба на материјали, а нејзината последна колекција е целосно изработена од електронски отпад.

Уште при првите буричкања низ скопскиот бувјак, одредени стари, употребувани предмети ми го привлекуваа вниманието заради нивните текстури, форми и бои кои во мојот ум отсликуваа замисли за нов живот, со нова примена во светот. Така, почнав да ги собирам овие напуштени сирачиња од модерните домаќинства и да им давам привремено засолниште, додека не созреат во парчиња накит. – раскажува Маја.

Процесот на изработка е релативно долг и почнува со препознавање на суровини во предмети од „втора рака“, било тоа да се нешта на продажба на пазар, фрлени на улица, одмиени од бран на плажа или од која било причина да завршиле на отпад. Во нејзините очи се формира слика за нивната иднина. Оние за кои има појасна претстава во што би се претвориле, ги собира, ги складира и ги категоризира според боја, големина, форма или текстура. Голем дел од нив е потребно да бидат внимателно расчленети, исчистени и доведени до состојба во која ќе бидат безбедни за работа и користење.

Од овие предмети произлегува најголемиот дел од материјалите кои повторно ги употребувам, но на неконвенционален начин. Рачно ги оформувам и трансформирам во нови предмети и им доделувам нови улоги во нивното повторно постоење. Така, едно пластично делче од расипани слушалки може да се претвори во беџ или еден алуминиумски ладилник за компјутер може да стане обетка. – објасува Маја.

Од младинските европски цели таа ја одбра „Одржлива зелена Европа“. Маја смета дека неорганскиот тврд отпад содржи елементи токсични за почвата, воздухот и водите, особено кога е неправилно управуван и складиран. Според неа, самото управување со овој тип на отпад придонесува неверојатно висок процент на емисии на зелени гасови во атмосферата, што дополнително и наштетува на животната средина. Според Обединетите нации, секоја личност произведува околу 7,5 кг електронски отпад годишно или околу 57 милиони тони на светско ниво. Од сиот овој отпад само околу 17 отсто е правилно собран, обработен и рециклиран.

Со брзиот развој на технологијата и краткиот животен век на електронските производи, акумулацијата на електронски отпад е во пораст, но овој вид на отпад сè уште е недоволно актуелизиран како сериозен проблем. Низ мојата работа со електронски отпад како основна суровина за повторна употреба сакам да посочам кон тешкотиите при рециклирање и реупотреба на овој тип на отпад и да предложам начин на кој би можеле да трансформираме нешта кои имаат наследно негативно влијание врз животната средина во нешта кои се убави и корисни. – објаснува Маја.

Таа е децидна дека луѓето мора да се освестат и да сфатат дека нашата планета е конечна, дека нејзините ресурси не се неограничени и дека нашите активности треба да ги почитуваат границите на животната средина за да се избегнат или барем да се ублажат последиците кои би можеле да го загрозат целиот живот на Земјата. Концептот за реупотреба на материјали и циркуларниот пристап во создавањето на накит се само еден мал пример кој содржи огромен потенцијал ако се примени на повисоко ниво, да придонесе кон промена на перцепцијата за огромното влијание што отпадот го има во нашите животи и да поттикне кон одговорно однесување, приспособено кон одржлив развој и заштита на животната средина.

Учеството на изложбата Future of Europe за неа е позитивно искуство. Маја смета дека се потребни повеќе вакви настани каде млади креативни личности ќе може да се изразат на теми кои актуелизираат општествени проблеми, ќе имаат простор и време за размена на идеи и соработки со конкретни акции за подигнување на свеста кај граѓаните и државните институции, како и изнаоѓање соодветен одговор. Во моментот, покрај иницијативата со електронски отпад што во континуитет се надградува, Маја работи на уште две колекции.

Почнав проект за соработка со уметници, сликари и вајари: користам дел од нивните четки, палети со бои и други алати и материјали што повеќе не ги користат, а истовремено и со керамички плочки што во последните седум години ги собирам од бреговите на Охридското Езеро. – објаснува таа.

Subscribe To our newsletter!